Ալեքսանդր Թամանյան- Երևանի գլխավոր հատակագծի հեղինակ

Ի հիշատակ հանճարեղ ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանին

Ճարտարապետության ակադեմիկոս՝ Ալեքսանդր Հովհաննեսի Թամանյանը
ապրել է շատ հետաքրքիր և բեղմնավոր կյանք: Նա շրջապատված է եղել ընտանեկան հոգատարությամբ և տաղանդաշատ ընկերների ջերմությամբ։

Ալեքսանդր Թամանյանն ապրել է անհավանական դարաշրջանում: Նա անձամբ ծանոթ էր Ռուսաստանի կայսրության ցար Նիկոլայ II հետ, գրող Մաքսիմ Գորկու, օպերայի երգիչ Ֆյոդոր Շալյապինի և կոմպոզիտոր Սերգեյ Պրոկոֆևի հետ: Նա եղել է մտերիմ ընկեր բանաստեղծ Ավետիք Իսահակյանի, նկարիչ Մարտիրոս Սարյանի, գրող Մարիետա Շագինյանի, տաղանդավոր՝ Բենուա, Լանսերե և Շրետեր ընտանիքների հետ:

Ալեքսանդր Թամանյանին նվիրված թանկ հուշեր են գրի առել շատերը: Այստեղ ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում դրանցից մի քանիսը:

Ալեքսանդր Թամանյան՝ ՀՍՍՀ ժողովրդական ճարտարապետ, ճարտարապետության ակադեմիկոս, Երևանի հատակագծի հեղինակ

Մարտիրոս Սարյան՝ 20-րդ դարի մեծ նկարիչ

Մարտիրոս Սարյան

Մարտիրոս Սարգսի Սարյան (1880-1972)` 20-րդ դարի հայ մեծ նկարիչ, ԽՍՀՄ ժողովրդական նկարիչ, ԽՍՀՄ Գեղարվեստի ակադեմիայի անդամ, ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս, ՀԽՍՀ նկարիչների միության նախագահ։ Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանը Երևանում բացվել է 1967-ին, նկարչի կենդանության օրոք: Թանգարանի շենքը բաղկացած է 1929-ին Ալեքսանդր Թամանյանի կողմից նախագծած երկհարկանի առանձնատնից և 1967-ին կառուցված եռահարկ պատկերասրահից, որը նախագծել է ճարտարապետ Մարկ Գրիգորյանը:

Մարտիրոս Սարյանին և Ալեքսանդր Թամանյանին կապում էին ջերմ բարեկամական փոխհարաբերությունները։

Ա. Թամանյանի դիմանկարը: Մարտիրոս Սարյան, Երևան, 1928

(ձախից աջ)` Հայտնի նկարիչ Մարտիրոս Սարյան, հայտնի ճարտարապետներ Ալեքսանդր Թամանյան և Միքայել Մազմանյան, Երևան, 1930 թվականներին

Ա. Թամանյանի դիմանկարը: Մարտիրոս Սարյան, Երևան, 1933

Ալեքսանդր Թամանյանի կերպարը

Արծվի հայացք, բարձրահասակ և բարեկազմ, միշտ անհանգիստ, արագ, տաքարյուն և խանդավառ - այդպիսին էր Ալեքսանդր Թամանյանը, երբ ես առաջին անգամ հանդիպեցի նրան «Արվեստի աշխարհ» միության ցուցահանդեսում, որին երկուսս էլ մասնակցեցինք: Այս հանդիպումից սկսվեց իմ բարեկամությունը մեր ժամանակների այս հանճարի հետ, ով այնքան բախտ ունեցավ, որ նշանավորեց ճարտարապետության մի ամբողջ դարաշրջան:
Հայաստանում՝ իր վերածնված հայրենիքում, Թամանյանը գտավ այն հողը, որը սնուցում էր իր հանճարեղ ստեղծագործության արմատները և ուժ էր տալիս հաղթահարել մեծ դժվարություններ: Ես չեմ մոռանում այն հիշարժան օրը, երբ Երևան ժամանած Սերգո Օրջոնիկիձեն այլ ղեկավարների հետ միասին այցելեց իր արհեստանոցը: Տեսնելով Ժող. տան նախագիծը, նա իր հիացմունքը հայտնեց ճարտարապետին և ջերմորեն գրկեց նրան, սրտանց շնորհակալություն հայտնեց և մաղթեց նորանոր հաջողություններ:
Նման վստահությունը ոգեշնչում և պարտադրում էր Թամանյանին, և նա, ամբողջովին նվիրվելով իր հայրենի ժողովրդին, կարողացավ ստեղծել իսկական հրաշքներ ... Այսօր Երևանը՝ Խորհրդային Միության ժամանակաշրջանում կառուցված գեղեցիկ քաղաքներից ամենահինն է, և նրանցից ամենաերիտասարդը, ունի իր նորաձևություն, որը կրում է անկրկնելի Թամանյանի կերպարը»:

Մարտիրոս Սարյան՝ XX-րդ դարի խոշորագույն նկարիչ
«Թամանյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ», Կոմունիստ թերթ, 19.05.1978
Ռուսերենից հայրեն թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Ավետիք Իսահակյան՝ հայ մեծանուն բանաստեղծ, գրող, հասարակական գործիչ

Ավետիք Իսահակյան

Ավետիք Սահակի Իսահակյան (1875-1957)` հայտնի բանաստեղծ, արձակագիր, հասարակական գործիչ, Հայաստանի ԳԱ ակադեմիկոս: Սովորել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում, 1893-ին ընդունվել է Լայպցիգի համալսարան որպես ազատ ունկնդիր: Նա Թամանյանի ճշմարիտ ընկերն էր:

Երևանում 1958 թվականից գործում է Ավետիք Իսահակյանի տուն-թանգարանը:

Միասին ընդմիշտ

Երևանի անունը հավերժ կապված է Թամանյանի անվան հետ: Երևանը կրում է իր հանճարի կնիքը, նրա լայնաթև շնչառությունն ամենուր է: Նրա հանճարի շնորհիվ մեր մայրաքաղաքը բարձրացել է ... Եվ երախտապարտ Երևանը սերնդեսերունդ հարգանքով կխոնարհի գլուխը մեծ Վարպետի ու հայրենասերի հիշատակի առաջ»:

Ավետիք Իսահակյան՝ հայ սովետական բանաստեղծ, արձակագիր
«Թամանյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ», Կոմունիստ թերթ, 19.05.1978
Ռուսերենից հայրեն թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Օպերայի և բալետի պետական ակադեմիական թատրոն

Ավետիք Իսահակյանի հուշերից՝
«ԹԱՄԱՆՅԱՆԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ», Փարիզ, 20 փետրվարի 1936
Ռուսերենից հայրեն թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Ամենից շատ Թամանյանը անհանգստացած էր և միևնույն ժամանակ ոգեշնչված ժող. տուն կառուցելու խնդրով: Դա մի տեսակ անհանգիստ ոգի էր, որը հետապնդում էր նրան: Տարիներ շարունակ նա աշխատում էր, գծագրում ուրվագծեր, մերժում ու նորից գծագրում, բազմիցս փոխում էր նախագիծը և միշտ դժգոհ էր մնում: Թղթին պատկերվածը չէր համապատասխանում իր հոգում ծնված շենքի պատկերի հետ: Այսպիսով, ձգտելով կատարելագործությանը, նա վերջապես գտավ, որ նախագիծը գոհացուցիչ է և սկսեց այն իրականացնել:
Երբ Եվրոպա մեկնելուց առաջ ես գնացի նրան հրաժեշտ տալու, նա, կտրվելով ժող. տան անհամար գծագրերից, ասաց.
- Օ՜ , որքան ուրախ կլինեմ, եթե քո վերադարձին տեսնես, որ շենքը ավարտված է: Մենք պետք է շտապենք, ժամանակը ողորմած չէ ինձ հանդեպ...
Ես դա հասկացա, և սիրտս դողաց»:

Պավել Շիլինգովսկի՝ խորհրդային հայտնի փորագրող, նկարիչ

Պավել Շիլինգովսկի

Պավել Ալեքսանդրովիչ Շիլլինգովսկի (1881-1942)՝ խորհրդային փորագրող, նկարիչ, ուսուցիչ: Ակադեմիական դպրոցի ներկայացուցիչ:

Ա. Թամանյանի դիմանկարը: Պավել Շիլինգովսկի, Երևան, 1927

Ալեքսեյ Շչուսև՝ ճարտարապետության ակադեմիկոս

Ալեքսեյ Շչուսև

Ալեքսեյ Վիկտորի Շչուսև (1873-1949)՝ ռուս խորհրդային ճարտարապետ, ԽՍՀՄ վաստակավոր ճարտարապետ (1930), ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս (1943)։

1891-1897 թվականներին Շչուսևը սովորել է Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայում Լեոնտի Բենուայի և Իլյա Ռեպինի մոտ։ Այնտեղ սկսվեց նրա ընկերությունը Ալեքսանդր Թամանյանի հետ, որը տևեց մի ամբողջ կյանք:

Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձանը և նրա փոքրիկ երկրպագուն

Նա զարմացնում էր աշխարհը

Թամանյանը միշտ եղել է տաղանդավոր վարպետ և իսկական մտավորական իր մասնագիտությունում և իրավամբ վաստակել է Խորհրդային Միության մեծագույն ճարտարապետներից մեկի համբավը: Թամանյանը իսկական ճարտարապետ էր՝ դասական հայկական ճարտարապետության մեծ վարպետների իրավահաջորդը, ով իր սիրտը և հոգին ներդրում էր իր գործի մեջ: Ողջ ճարտարապետական աշխարհը զարմացած և հիացած էր նրա ճարտարապետի և շինարարի արվեստով»:
Ալեքսեյ Շչուսև՝ ճարտարապետության ակադեմիկոս
«Թամանյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ», Կոմունիստ թերթ, 19.05.1978
Ռուսերենից հայրեն թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Թորոս Թորամանյան՝ հայ մեծանուն ճարտարապետ, ճարտարապետության պատմաբան

Թորոս Թորամանյան, 1933

Թորոս Հարությունի Թորամանյան (1864-1934)՝ հայ նշանավոր գիտնական, ճարտարապետ, ճարտարապետության պատմաբան, հնագետ, լուսանկարիչ, հայ ճարտարապետության պատմության գիտական ուսումնասիրության հիմնադիր: Ալեքսանդր Թամանյանը և Թորոս Թորամանյանը մտերիմ ընկերներ էին և սերտորեն համագործակցում էին, շրջելով և ուսումնասիրելով Հայկական հնությունների ճարտարապետական ժառանգությունը և անդադար աշխատում էին անթիվ արժեքավոր հուշարձանները պահպանելու նպատակով։

Ավետիք Իսահակյանը՝ հայ սովետական մեծ բանաստեղծը, Թամանյանի և Թորամանյանի ընկերն էր:

Ավետիք Իսահակյանի հուշերից (I)

Ռուսերենից թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Ճարտարապետը, ինչպես ես այնպես էլ բոլորը իրեն (Թորամանյանին) այսպես էին դիմում, 1903 թվականից աշխատել է Անիում և հարակից տարածքում, Շիրակ Կամսարականում, Մագասաբերդում, Օրոմոսի, Տեկորի, Մրենի, Բագնայրի տաճարներում, Բագրանում... Այս և հատկապես հետագա տարիները եղան Անիում անխոնջ պեղումների և ուսումնասիրության հերոսական շրջան, որը նախաձեռնել էր ակադեմիկոս Նիկոլայ (Նիկողայոս) Մարը իր ռուս և հայ ուսանողներով, որոնց մեջ հետագայում հայտնի գիտնական Իոսիֆ Աբգարի Օրբելին էր: Ես հիշում եմ, թե ինչ երիտասարդական խանդավառությամբ, Հնությունների պահպանության կոմիտեի անունից, Թորամանյանը 1929 թ., իր ընկեր Ալեքսանդր Թամանյանի հետ միասին, ձեռնամուխ եղավ Երերույքի հայտնի տաճարի պատերի ամրացման նախապատրաստական աշխատանքներին»:
Ամբողջությամբ կարելի է կարդալ (ռուսերեն) այստեղ

Ավետիք Իսահակյանի հուշերից (II)

Ռուսերենից թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Լինելով բնույթով անխոնջ հետազոտող, Թամանյանը չէր բավարարվում իր գիտելիքներով: Նա անընդհատ ժամանակ էր գտնում ծանոթանալու հին հայկական ճարտարապետության նոր հայտնաբերված նմուշներին: Մեր մյուս ականավոր ճարտարապետը, Թորոս Թորամանյանը - նրանք, եղբայրների պես, սիրում էին միմյանց - բացեց մեր ճարտարապետական արվեստը Թամանյանի առջև, դարձավ նրա կենդանի ուղեցույցը այս ոլորտում: Նրանք լրացնում էին միմյանց, սովորում էին միմյանցից: Որպես Հնությունների պահպանության կոմիտեի նախագահ, Թամանյանը հաճախ էր ճանապարհորդում ավերակները ստուգելու, սկսված վերականգնման աշխատանքները վերահսկելու համար: Մի անգամ ինձ բախտ վիճակվեց ուղեկցել մեր ճարտարապետության այս երկու տիտաններին՝ Թամանյանին և Թորամանյանին: Մենք գնացինք Արմավիր՝ աշխարհի ամենահին քաղաքներից մեկը, որն առաջացել է պատմության ամենավաղ ակունքներում: Այս խորհրդավոր քաղաքը ծածկված է լեգենդների մշուշով: Այստեղ, տեղում, պեղումների հարցը պետք է լուծվեր: Ճարտարապետները քննում էին, չափում էին, նկարում էին, խոսում էին և վիճում։ Լսվում էին խորհրդավոր խոսքեր. Խարրի, Խալդի, Ուրարտու, Արմեն ... Եվ թվում էր, թե ժամանակը նահանջում էր նրանց համար և նրանց աչքերի առաջ հայտնվում էին տաճարները, աշտարակները, ամրոցները: Երկու հոյակապ ճարտարապետներ- ինչ հիանալի պատկեր- կանգնած էին Արմավիրի հազարամյա, սեպագիր քարերի դիմաց»:
Ամբողջությամբ կարելի է կարդալ (ռուսերեն) այստեղ

(ձախից աջ)՝ Ճարտարապետ, ճարտարապետության պատմաբան, Թորոս Թորամանյանը, Ալեքսանդր Թամանյանը իր դստեր Վարվառայի (Արոչկայ) հետ

7-րդ դարի Զվարթնոց տաճարի մասամբ վերակառուցված ավերակները Հայաստանի Արմավիր մարզում, Արարատ լեռան ֆոնին

Զվարթնոց տաճարը կանգուն է եղել 320 տարի և ամբողջությամբ փլուզվել է 10-րդ դարի հզոր երկրաշարժից: Տաճարի ավերակները հայտնաբերվել են 1890 թվականներին: Զվարթնոց բառը նշանակում է «Հրեշտականոց»: Ճարտարապետ Թորոս Թորամանյանը ղեկավարել է տաճարի պեղումները ու վերակառուցումը 1900 թվականներին:

Զվարթնոց տաճարը ոգեշնչման մեծ աղբյուր դարձավ Ալեքսանդր Թամանյանի համար: Իսկ Ալեքսանդր Թամանյանի որդին՝ ճարտարապետ Հուլիոս (Յուլի) Թամանյանը, 1950-1960 թվականներին այս պատմական վայրի մի քանի վերակառուցման նախագծերի հեղինակն էր:

2000-ին Զվարթնոցի հնագիտական վայրը ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության գրանցամատյանում:

Ըստ Թորոս Թորամանեանի, այսպիսի տեսք ուներ Զվարթնոց տաճարը

Զվարթնոցը ավերակ չէ, այլ մի շեն դպրոց, և անոր ամեն մի բեկորներն ու գեղաքանդակ քարերը՝ դարապարում ուսուցիչներ… »Թորոս Թորամանյան

Թորոս Թորամանյանի մասին կարելի է կարդալ այստեղ

Եղիշե Չարենց՝ հայ մեծանուն բանաստեղծ, գրող և թարգմանիչ

Եղիշե Չարենց

Եղիշե Չարենց (Եղիշե Աբգարի Սողոմոնյան)(1897-1937)՝ Հայ մեծանուն բանաստեղծ, գրող և թարգմանիչ, հրատարակիչ: Նա գրել էր Առաջին համաշխարհային պատերազմում իր փորձի մասին, սոցիալիստական հեղափոխության, Հայաստանի և հայ ժողովրդի մասին: «Ես իմ անուշ Հայաստանի…»՝ Եղիշե Չարենցի հանճարեղ տաղն է։

Կառավարական տան հատված, Երևան

ՄԱՀՎԱՆ ՏԵՍԻԼ

Ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանի անմահ հիշատակին
Որքա՛ն նման է եղել պահն այդ՝ մարող կանթեղի

………………………………………………………….
Նրա կոպերը երեկ երբ քարացել են խաղաղ —
Կապույտ բոցով բռնկված վերջին ջերմում ուղեղի,
Նա տեսել է երևի արևային մի քաղաք...
Ինչպես մաքուր մարմարի կապույտ կողին նկարած
Արևային ժամացույց՝ քարտեզն ահա քաղաքի, —
Պողոտանե՛ր, փողոցներ՝ բոլորաձիգ երկարած,
Իսկ կենտրոնում երկնահաս, գրանիտյա մի բագին:
Ակընթարթում մի վսեմ, որ երկարում է դարեր,
Փողփողել են ուղեղում — սիրտ պայթելու չափ պայծառ —
Սյունաշարքե՛ր, տերրասնե՛ր, աստիճաննե՛ր մարմարե,
Եվ պարտեզնե՛ր ոսկեզօծ, շատրվաննե՛ր երգաձայն...
Աշտարակնե՛ր երկնահաս և կամարնե՛ր կորանիստ,
Քանդակազօծ կարնիզներ, պատուհաններ նուրբ հատած.
Ե՜վ մարմարիոն մարմնագույն, և՜ գանգրահեր գրանիտ
Ե՜վ վարդաբոլոր տուֆաքար, և՜ բիլ բազալտ սրբատաշ...
………………………………………………………….
Պարզել է ձեռքը դողդոջ դեպի ցնորքն այդ կապույտ,
Այնքան մո՛տ է, այնքան մոտ — կըշոշափի նա հիմա —
Բայց ծանրացել է հանկարծ ձեռքն հանճարեղ ու հմուտ,
Ընկել է վար — չոր կրծքին... լռությո՜ւն: Մահ: 20.02.1936 գիշեր, Երևան

Եղիշե Չարենց

Մարիետա Շահինյան՝ հայտնի բանաստեղծ, արձակագիր, արվեստաբան

Մարիետա Շահինյան

Մարիետա Սերգեյի Շահինյան (1888-1982)՝ հայ ռուսագիր գրող, բանասեր, հրապարակախոս, թարգմանիչ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր (1946), ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ (1950), ԽՍՀՄ ԳՄ անդամ (1934)։ Մարիետա Շահինյանը Ալեքսանդր Թամանյանի և նրա ընտանիքի ջերմ ընկերուհին էր:

Հանճարեղ Ալեքսանդր Թամանյան

Հայաստանի Հայրենասեր

Ես ամբողջ սրտով մասնակցում եմ իմ սիրելի հանգուցյալ ընկեր, փայլուն շինարար և հայրենի Հայաստանի խոր հայրենասեր՝ Ալեքսանդր Իվանովիչ Թամանյանի ծննդյան հարյուրամյակի տոնակատարությանը»:

Մարիետա Շահինյան՝ բանաստեղծ
«Թամանյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ», Կոմունիստ թերթ, 19.05.1978

Ռուսերենից հայրեն թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Արծվին Գրիգորյան՝ ճարտարապետության ակադեմիկոս

Արծվին Գրիգորյան

Արծվին Հայկի Գրիգորյան (1935-2012)՝ ճարտարապետ, ճարտարապետների միջազգային ակադեմիայի մոսկովյան բաժանմունքի ակադեմիկոս, ճարտարապետության դոկտոր, պրոֆեսոր։

Օպերայի և բալետի պետական ակադեմիական թատրոն

Քարե Սիմֆոնիաի Ստեղծողը

Ալեքսանդր Թամանյանը զարդարել է Երևանը իր ստեղծագործական երկու բարձունքներով, հայկական խորհրդային ճարտարապետության գլուխգործոցներով՝ ՀՍՍՀ Կառավարության տան և Ա. Սպենդիարովի անվան օպերայի և բալետի թատրոնի շենքով: Նրա արձանը կանգնած է նոր Երևանի սրտում, փորագրված հայկական երկրի աղիքներից ականապատված քարից: Թամանյանի նման մարդիկ չեն մահանում: Նրանք ապրում են ժողովրդի հետ, ապրում են նրանց բազմաթիվ հետևորդների աշխատանքներում»:
Արծվին Գրիգորյան՝ Հայաստանի ճարտարապետների միության
խորհրդի նախագահ
«Թամանյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ», Կոմունիստ թերթ, 19.05.1978
Ռուսերենից հայրեն թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Ջիմ Թորոսյան՝ ճարտարապետության ակադեմիկոս

Ջիմ Թորոսյան

Ջիմ Պետրոսի Թորոսյան (1926-2014)՝ հայ ճարտարապետ, ակադեմիկոս, Երևանի գլխավոր ճարտարապետ (1972-1982)։ ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ, դերասանուհի Մարգո Մուրադյանի ամուսինը։ Ջիմ Թորոսյանը «Կասկադ» համալիրի նախագծի հեղինակներից մեկն է:

Հայաստանի ժողովրդական ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձանը «Կասկադ» համալիրի ֆոնին

Թամանյանի հուշարձանի բացումը

Այսօր հայկական ճարտարապետության տոնն է: Մեր նոր ճարտարապետության հիմնադիր Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձանը հանդիսավոր կերպով բացվում է իր անունը կրող փողոցի սկզբնամասում, նոր Երևանի կենտրոնում գտնվող օպերայի շենքի դիմաց, որը ստեղծվել է նրա ստեղծագործական մտքի թռիչքով: Բոլորի հետ միասին հատկապես հուզվում ենք մենք, քանի որ Թամանյանը հայ ճարտարապետների ժամանակակից սերնդի անմահ ուսուցիչ է, մեծ գործիչ, հայ մշակույթի նահապետ»:

Ջիմ Թորոսյան՝ հայ ճարտարապետ, ակադեմիկոս
Թամանյանի հուշարձանի բացման ելույթից, Արմենպրես, 1974

Ռուսերենից հայրեն թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Զարուհի և Գագիկ Թամանյանները շատ ուրախ կլինեն ստանալ ձեր էլեկտրոնային հաղորդագրությունները՝ infotamanian@gmail.com

Երևանի հիանալի տեսարանը դեպի Արարատ

Email: infotamanian@gmail.com