Եթե ես ճարտարապետ չդառնայի, ապա կդառնայի նվագախմբի դիրիժոր»:Ալեքսանդր Թամանյան

Ալեքսանդր Թամանյանի կինը՝ Կամիլլա Մատվեյի Թամանյանը (Էդվարդսը) գալիս է երկու մայրական նշանավոր գեղարվեստական տոհմերից՝ ֆրանսիական Բենուա ընտանիքից և իտալական Կավոս ընտանիքից:

Կամիլլա Թամանյան (Էդվարդս)

Կամիլլա Թամանյանի պապիկը ճարտարապետ Նիկոլայ Լեոնտևիչ Բենուան (1813-1898), նրա կինը Կամիլլա Ալբերտովնա Կավոսը (1828-1891) երեխաների հետ: Կամիլլայի մայրը, նույնպես Կամիլլան, նստած է աջ կողմում

Կամիլլա Մատվեևնա Էդվարդս (04.07.1885-21.12.1964)՝ Ալեքսանդր Թամանյանի ապագա կինը՝ ծնվել է Սանկտ Պետերբուրգ տեղափոխված անգլիացու՝ Մաթյու (Մատվեյ) Յակովլևիչ Էդվարդսի (1847-1917) և Կամիլլա Նիկոլաևնա Բենուայի (1849-1920) (ճարտարապետ Նիկոլայ Լեոնտևիչ Բենուայի դուստր) ընտանիքում: Մաթյու Էդվարդսը հայտնվեց Բենուայի ընտանիքում 1874-ին որպես երիտասարդ Կամիլլա Բենուայի անգլերենի ուսուցիչ: Երիտասարդներն անմիջապես սիրահարվեցին միմյանց և ամուսնացան 1875-ին։ Մաթյուն տիպիկ բրիտանացի էր՝ բարձրահասակ, ուժեղ, բարեսիրտ, կարմիր մազերով և մորուքով: Նա շատ հմուտ կազմակերպիչ էր և շուտով դարձավ ճոպանի փոքր գործարանի տեր Պետերբուրգի Օխտա արվարձանում։ Երբ նա մահացավ 1917-ին հենց հեղափոխության ժամանակ, նրա աշխատողները ձեռքերի վրա տարան նրա դագաղը ավելի քան երեք կիլոմետր տնից գերեզմանոց և դառնորեն սգում էին:

Կամիլլա Բենուա-Էդվարդսը շատ բարի, հանգիստ, փխրուն կին էր, չորս երեխաների սիրող մայր: Նա սովորեց պատրաստել անգլիական ուտեստներ իր սիրելի Մաթյույի և երեխաների համար. տապակած տավարի միս, հնդկահավ, բադ և կարկանդակներ: Նա վարպետորեն վարում էր տունը և նրանց ընտանիքում ուրախ և հանգիստ մթնոլորտ էր տիրում: Մինչ օրս Էդվարդսների, Բենուաների և Թամանյանների ընտանիքներում գոյություն ունի մի հրաշալի ավանդույթ՝ յուրաքանչյուր սերնդի դուստրերից մեկին Կամիլլա անուն տալ: Այսպիսով՝ Կամիլլա Թամանյանի մայրն ու տատիկը նույնպես Կամիլլա անուն էին կրում:

Աջից ձախ՝ Կամիլլա Թամանյանի հայրը Մաթյու Էդվարդսը, նրա կինը Կամիլլա Բենուան, փոքրիկ Կամիլլան, նրա եղբայրները ու քույրը և պապիկ ու տատիկը՝ Նիկոլայ Բենուան և Կամիլլա Կավոսը

1896-ին Ալեքսանդր Թամանյանը ավարտել է Կուբանի Ալեքսանդրյան ռեալական ուսումնարանը: 1898-ին նա փայլուն հանձնեց ընդունելության քննությունները և ընդունվեց Սանկտ Պետերբուրգի Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիային կից Գեղարվեստի բարձրագույն ուսումնարանի ճարտարապետության ֆակուլտետ: Ալեքսանդր Թամանյանը կրթություն ստացավ լեգենդար վարպետների կողմից՝ Ալբերտ և Լեոնտի Բենուաներից և ուրիշներից: Նրա դասընկերների թվում էին Կամիլլա Էդվարդսի զարմիկները՝ Նիկոլայ և Եվգենի Լանսերեները և Լյուդվիգ Շրեթերը:

1904-ին Թամանյանը ավարտեց Գեղարվեստի բարձրագույն ուսումնարանի ճարտարապետության բաժանմունքը, նկարիչ-ճարտարապետի կոչումով։ Լինելով ճարտարապետության «ծագող աստղ», նա աշխատում էր ակադեմիկոս, պրոֆեսոր, ականավոր ուսուցիչ, ճարտարապետ Լեոնտի Նիկոլաևիչ Բենուայի ակադեմիային պատկանող արհեստանոցում։ Լեոնտի Բենուան, Կամիլլա Էդվարդսի քեռին էր: Ակնհայտ է, որ Ալեքսանդրը և Կամիլլան, ով ավարտել էր մասնավոր Ստայունինայի մասնավոր կանանց գիմնազիան, պետք է որ հանդիպեին իրար և դա տեղի ունեցավ Կամիլլայի մորաքրոջ՝ Եկատերինա Նիկոլաևնա Լանսերեյի տանը: Երիտասարդները շուտով հավերժ սիրահարվեցին միմյանց:

Գեղեցկուհի Կամիլլա Թամանյան

Մեր առաջին իսկ հանդիպման ժամանակ Թամանյանն ինձ վրա թողեց մեծ տպավորություն, բարձրահասակ, համակրելի, ինքնատիպ դիմագծեր, սպիտակ գեղեցիկ ատամնաշար, սև մազեր, որով նա այնքան տարբերվում էր իր ռուս ընկերներից։ Երիտասարդ Թամանյանն իր աշխույժ և ուրախ բնավորությամբ մեր երեկույթների կենտրոնն էր։

Ալեքսանդրը իր հոր հետ նամակներ էր փոխանակում հայերեն: Մինչև օրս հիշում եմ իմ սկեսրայրի մանր, մարգարտաշար ձեռագիրը»:Կամիլլա Թամանյանի հուշերից

Ալբերտ Նիկոլաևիչ Բենուա (1852-1936)՝ հայտնի ռուս նկարիչ, ճարտարապետ, ակադեմիկոս Ալ. Թամանյանի ուսուցիչը: Նիկոլայ Լեոնտիևիչ Բենուայի որդին, Կամիլլա Թամանյանի քեռին

Լեոնտի Նիկոլաևիչ Բենուա (1856-1928)՝ հայտնի ակադեմիկոս ճարտարապետ, պրոֆեսոր, ականավոր ուսուցիչ, Սանկտ Պետերբուրգի Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի արհեստանոցի ղեկավար: Նիկոլայ Լեոնտիևիչ Բենուայի որդին, Կամիլլա Թամանյանի քեռին

Ալեքսանդր Նիկոլաևիչ Բենուա (1870-1960)՝ հայտնի նկարիչ, արվեստաբան, պատմաբան, Սերգեյ Դիագիլևի ռուսական բալետների գեղարվեստական ղեկավար: 1898 թ-ին Ալեքսանդր Նիկոլաևիչ Բենուան հիմնեց «Արվեստի աշխարհ» ընկերությունը և համանուն ամսագիրը: Նիկոլայ Լեոնտիևիչ Բենուայի որդին, Կամիլլա Թամանյանի քեռին

Սըր Պիտեր Ուստինովը (1921-2004)՝ անգլիացի հայտնի դերասան, գրող և ռեժիսոր: Լեոնտի Նիկոլաևիչ Բենուայի թոռը, Կամիլլա Թամանյանի զարմիկի՝ հայտնի ռուս (հետագայում բրիտանացի) նկարիչ Նադեժդա Լեոնտիևնա Բենուայի որդին

Ալեքսանդր Թամանյանը իր սիրելի կնոջ՝ Կամիլլայի հետ

1904-1906 թվականներին Ալեքսանդր Թամանյանը աշխատում էր Սանկտ Պետերբուրգի Նևսկի պողոտայում գտնվող Սուրբ Կատարինե Հայ Առաքելական եկեղեցու վերակառուցման վրա: Ալեքսանդր և Կամիլլայի պսակը տեղի ունեցավ նույն եկեղեցում 1908-ին:

Սուրբ Կատարինե Հայ Առաքելական եկեղեցի, Սանկտ Պետերբուրգ

Թամանյանների երջանիկ ընտանիքում ծնվեց չորս երեխա՝ ավագ դուստրը Մարիան 1908-ին, որդին Գևորգը 1910-ին, դուստրը Վարվարան 1916-ին և կրտսեր որդին Հուլիոսը 1922-ին:

Ալեքսանդրը և Կամիլլան իրենց սիրելի դուստր Մարիայի և որդու Գևորգի հետ, 1914 թ

Ամենակարևոր կենսական և դժվար իրադարձություններն էին՝ 1917-ի երկու հեղափոխությունները, կյանքը Ռուսաստանում Ժամանակավոր կառավարության օրոք: 1917-ի սեպտեմբերին, ընտանիքը պաշտպանելու համար, Ալեքսանդր Թամանյանը իր ընտանիքը տեղափոխեց Սև ծովի ափին գտնվող Անապա քահաք, Կրասնոդարի երկրամասում: Անապայում նույնպես անհանգիստ իրավիճակ էր, սնունդը քիչ էր։ Ինքը՝ Թամանյանը, մնում էր և քրտնաջան աշխատում Սանկտ Պետերբուրգում: 1919-ին նա նախ մեկնեց Անապա, այնուհետև Հայաստան՝ Հայրենիքը, Առաջին Հայկական Հանրապետությունը ոտքի կանգնեցնելու նպատակով: Նա անխոնջ աշխատում էր անկախ Հայաստանի մայրաքաղաք` Էրիվանի (Երևանի) գլխավոր հատակագծի նախագծման և բազմաթիվ այլ հրատապ խնդիրների վրա:

1919-ին Հայաստանում տեղի ունեցավ իշխանափոխություն: Անապայից նամակները չէին հասնում Հայաստան և ակադեմիկոսը ոչինչ չգիտեր իր ընտանիքի մասին: Մինչդեռ Անապայում, Կամիլլա Թամանյանը ոչինչ չգիտեր իր ամուսնու մասին: Ընտանիքը պահելու համար նա խմորեղեն էր թխում: Կարելի է պատկերացնել նման բաժանման ցավը և որքան դժվար էր դա բոլորի համար: Թամանյանի 1919-ին ուղարկած մեկ նամակը հայտնաբերվեց 1962-ին, բայց դա արդեն մի ուրիշ հետաքրքիր պատմություն է:

Վերջապես Կամիլլա Թամանյանը որոշեց գնալ իր սիրելի Շուրոչկայի մոտ: Մեծ դժվարություններով և երկար ամիսներ շարունակ մեծ ճարտարապետի ընտանիքը հասնում էր Հայաստան՝ ինքնուրույն, առանց որևէ մեկի օգնության, վաճառելով այն ամենը, ինչ ունեին: Գնում էին ձիերով լծված սայլով, գնացքով, Կրասնոդար, Բաքու, Վրաստան... Վերջապես ժամանելով Հայաստանի Ալավերդի քաղաք, ընտանիքը երեք օր կծկվել էր երկաթուղային կայարանում՝ աստիճանների տակ գտնվող անկյունո՜ւմ: Նրանք այլևս հույս չունեին երբևէ տեսնելու իրենց սիրելի ամուսնուն ու հորը և միայն տասնամյա Գևորգը խոսում էր հայերեն, ինչը դժվարացնում էր գործը: Ճակատագրի կամքով, Ալավերդի ժամանեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետության ղեկավարներից Լևոն Շանթը: Կայարանի պատասխանատուն նրան զեկուցեց Թամանյանի ընտանիքի մասին և պարոն Շանթը անմիջապես Կամիլլա Մատվեևնային և երեխաներին հրավիրեց իր կառք:  Բարեբախտաբար երբ գնացքը կանգ առավ Ալեքսանդրապոլում (այժմ՝ Գյումրի), երբ Ալեքսանդր Թամանյանը այնտեղ աաշխատում էր: Ակադեմիկոսը գնաց կայարան տեսնելու, թե ով է եկել և... ջերմ գրկախառնություններ, արցունքներ, ուրախություն, երջանկություն: Թամանյանների ընտանիքը վերամիավորվեց 1920-ին:

1921-ի ապրիլին, Հայաստանում ռազմական վտանգավոր իրավիճակի պատճառով, Թամանյանների ընտանիքը տեղափոխվեց Իրանի Թավրիզ քաղաք: Իրան տանող ճանապարհին Թամանյանի հմտությունները ժամանակին և պատահաբար օգտակար եղավ. նրա շնորհիվ լաստանավ կառուցվեց արագ Արաքս գետի մի ափից մյուսը հայ զորքերը փոխադրելու համար:

Ալեքսանդր Թամանյանը իր սիրելի դուստր Վարվառայի (Արոչկայի) և կրտսեր որդու Հուլիուսի հետ

Թավրիզում Ալեքսանդր Թամանյանը հաջողաբար աշխատում էր և հույս ուներ, որ ընտանիքի անդամների առողջությունը կամրապնդվի ավելի բարենպաստ կենսապայմաններում: Սակայն տեղափոխվելուց անմիջապես հետո ավագ դուստրը՝ Մարիան, հիվանդացավ և մահացավ: Նա ընդամենը 13 տարեկան էր: Ինչպե՞ս ապրել, ոչ մի ծնող չպետք է իր երեխային կորցնի: Դա սարսափելի ժամանակ էր ամբողջ ընտանիքի համար: Ճակատագիրը դաժան էր, բայց շուտով այն երջանկություն բերեց, երբ ընտանիքում 1922-ին կրտսեր որդին ծնվեց՝ Հուլիոսը: Մինչդեռ, Հայաստանի խորհրդային նոր կառավարությունը բազմաթիվ պաշտոնական հրավերներ էր ուղարկում Ալեքսանդր Թամանյանին, հորդորելով նրան վերադառնալ Հայաստան, իր մասնագիտությամբ աշխատելու համար: Թամանյանների ընտանիքը Հայաստան վերադարձավ 1923-ի մարտին: Կարելի է ասել, որ Երևանը «մաքուր կտավ էր» որտեղ Մաեստրոն ուզում էր ստեղծել իր երազած քաղաք-պարտեզը ապագա սերունդների համար:

Կամիլլա Թամանյանի դիմանկարը: Նկարիչ Եվգենի Լանսերե, Երևան, 1927

Կամիլլա Մատվևնան ազնվորեն դիմանում էր իր ընտանիքի գլխին եկած բոլոր դժվարություններին: Սանկտ Պետերբուրգի եվրոպական շքեղությունն հավանաբար, մնացել էր նրա հիշողություններում: Այնուամենայնիվ, նա ոգևորությամբ և վճռականությամբ ընդունեց նոր կյանքը Երևանում և ստեղծեց հյուրընկալ տուն, որտեղ ամեն հինգշաբթի երեկոյան գալիս էին մեծանուն նկարիչները, գրողները, երգիչները, ճարտարապետները և մշակույթի, արվեստի և գիտության այլ գործիչները:

Հայ անվանի բանաստեղծ և գրող Ավետիք Իսահակյանը իր «Ի հիշատակ անզուգական Թամանյանի» հուշերում գրել է՝

Թամանյան ամուսինները հայտնի էին իրենց ջերմ հյուրընկալությամբ: Նրանք իրենց տունը վերածեցին Երևանի ամենագրավիչ հանդիպման և զրույցի վայրի: Հյուրերը սովորաբար հեռանում էին խորը բավարարվածության զգացումով և անհամբեր սպասում էին նման երեկոյի: Ինչ անմոռանալի պահեր, ինչ քաղցր հուշեր»:

Ռուսերենից հայրեն թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Ամբողջությամբ կարող եք կարդալ (ռուսերեն) այստեղ

Ալեքսանդր Թամանյանը իր սիրելի դստեր՝ Վարվառայի հետ

1934-ին ընտանիքին հարվածեց մեկ այլ մեծ վիշտ, երբ իրենց սիրելի դուստրը Վարվառան՝ 18-ամյա գեղեցիկ աղջիկը, տաղանդավոր դաշնակահարը, ով ուներ մեծ ապագա, մրսելուց հետո բարդություն ստացավ և մահացավ: Այս հսկայական հարվածը անտանելի էր ընտանիքի և ընկերների համար: Ալեքսանդր Թամանյանի առողջությունը կտրուկ վատացավ՝ հատկապես նրա տեսողությունը: Ամեն օր անկախ եղանակից, նա այցելելում էր իր երկու դուստրերի գերեզմանները: Ընտանիքի համար դա ամենադժվար ժամանակն էր:

Հատկապես Թամանյանին կիսամեռ վիճակից դուրս բերելու համար, կազմակերպվեց նրա ուղևորությունը Մոսկվա և թվում էր, որ այնտեղ գտնվելով, նա լի էր Շչերբատովի տունը վերանորոգելու գաղափարներով: Սակայն Երևան վերադառնալուն պես, ձմռան ցուրտ օրը, Ալեքսանդր Թամանյանը անմիջապես այցելեց իր դուստրերի գերեզմանները, հիվանդացավ և չկարողացավ վերականգնել թոքաբորբից: Ալեքսանդր Հովհաննեսի Թամանյանը մահացավ 1936-ի փետրվարի 20-ին, իր ընտանիքը ու ընկերներին սրտացավ ու իր կարևոր գործը կիսատ թողնելով: Նրա ծրագրերից շատերն իրականացրել են նրա տաղանդավոր որդիները՝ ճարտարապետներ Գևորգ և Հուլիոս Թամանյանները, ինչպես նաև Թամանյանական ճարտարապետական դպրոցի ճարտարապետները, շրջանավարտները և գործընկերները, ովքեր տարիներ շարունակ աշխատել էին Վարպետի հետ:
 
Կամիլլա Մատվեևնա Թամանյանը ապրեց ևս երեք տասնամյակ և մահացավ 1964-ին, շրջապատված իր երկու որդիներով, հարսերով, թոռնիկներով և ծոռնիկներով: Նա իր աչքերով տեսավ իր սիրելի ամուսնու ճարտարապետական նմուշները:

Բենուա ընտանիքի մասին տեղեկություններ կարելի է գտնել մեր կայքում՛ Հղումներ

Գևորգ և Հուլիոս Թամանյաններ՝ Ալեքսանդր Թամանյանի տաղանդավոր որդիները, ճարտարապետները

Թամանյան եղբայրները

Ռուսերենից հայերեն թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Նրանք գնացին իրենց հոր հետքերով: Ինչու՞ են նրանք վերցրել էստաֆետա և այժմ այն փոխանցում են հաջորդ սերնդին: Արդյո՞ք նրանք իրենց երիտասարդության տարիներին զգացել են հրապուրիչ երազանքի հիանալի հուզմունքը, հասկացե՞լ են ստեղծագործության ուժը և Արարչի բավարարվածությունը: Կամ գուցե դա ընտանեկան ավանդությո՞ւն է։ Հայրը՝ ճարտարապետ է, մոր պապը՝ ռուս հայտնի ճարտարապետ Նիկոլայ Բենուան է: Թե՞ իրենց հոր բարձր կոչումը՝ «ժողովրդական ճարտարապետ» պարտավորեցրեց նրանց շարունակել իր սկսածը: Ամենայն հավանականությամբ, ընտանիքի ամբողջ մթնոլորտը դեր խաղաց:

Գևորգը ու Հուլիոսը իրենց մանկության տարիներից հետաքրքրություն էին զգում իրենց հոր գործենեության նկատմամբ և իր կիրքը նրանց նույնպես հրապուրում էր: Իրենց հայրը՝ Ալեքսանդր Թամանյանը նշանավոր մարդ էր: Նա բազմաշնորհ էր, ուներ լավ ականջ և երաժշտական հիշողություն, նվագում էր փողային նվագախմբում, ուներ գեղեցիկ բարիտոն ձայն, պարում էր շնորհքով և էլեգանտությամբ և օժտված էր խելքի և հումորի զգացումով: Բայց ամենից շատ նա սիրում էր ճարտարապետությունը և իր ամբողջ կյանքը նվիրում էր դրան:

Տղաները լսում էին իրենց հոր ստեղծագործական ծրագրերի պատմությունները, տեսնում էին ապագա շենքերի դասավորությունները և ականատես էին դրանց իրականացմանը: Նրանց աչքերի առաջ կառուցվում էին Երևանի հիդրոէլեկտրակայանը, Կառավարական տունը, Ժողովրդական տունը (թատրոնը), Անասնաբուժական ինստիտուտը և բազմաթիվ այլ շենքերը: Նրանց տունը այցելում էին Մարտիրոս Սարյանը, Թորոս Թորամանյանը, Գեորգի Յակուլովը, Մարիետա Շահինյանը, Ալեքսանդր Սպենդիարյանը, Ավետիք Իսահակյանը, Այծեմիկ Ուրարտուն (քանդակագործ) և շատ այլ հայտնի մարդիկ: Գևորգը և Հուլիոսը լսում էին նրանց խոսակցությունները, ուսումնասիրում էին Երևանի գլխավոր հատակագիծը, որը կազմել էր իրենց հայրը:

Ալեքսանդր Թամանյան՝ Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնի շենքի նախագծի հեղինակ: Գևորգ Թամանյանը ավարտեց աշխատանքը ևստեղծեց Արամ Խաչատրյան համերգասրահը

Երկուսն էլ ավարտել են Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ճարտարապետական ֆակուլտետը և երկուսն էլ որոշեցին շարունակել և զարգացնել իրենց հոր սկսածը, որը նա իր մահվան պատճառով չէր ավարտել: Նախևառաջ, Գևորգ Թամանյանը իր վրա վերցրեց Կառավարական տան և Օպերայի և բալետի թատրոնի շինարարության շարունակման մեծ գործը: Արամ Խաչատրյան համերգասրահի համար երևանցիները պարտական են նրան: Գուցե ոչ բոլոր ուսանողներն ու հետազոտողները, ովքեր այցելում են Մյասնիկյանի հանրապետական գրադարանը և գրքերի պահեստավորումը, գիտեն, որ հայրն ու որդին Թամանյանները նախագծել են այդ շենքերը:

Գևորգ Թամանյան
(1910-1993)

Շարունակելով աշխատել իր հոր նախագծերի վրա, Գևորգը միաժամանակ զարգացրեց իր ինքնուրույն ստեղծագործությունը: Նա նախագծեց «Արմգոս-նախագիծ» ինստիտուտը, Լենինի (Մաշտոց) պողոտայի վերջում գտնվող բնակելի շենքերը, Գյումուշի (Արգելի) Հիդրոէլեկտրակայանի բնակելի շենքը, Սայաթ-Նովա երաժշտական դպրոցը և կոնսերվատորիան:

Հուլիոս Թամանյան
(1922-1993)

Հուլիոս Թամանյանը իր մեծանուն հոր կողմից ժառանգել է հնության հանդեպ մեծ սեր: Ալեքսանդր Թամանյանը, որպես Պատմական հուշարձանների պահպանության կոմիտեի նախագահ, մեծ աշխատանք էր կատարել դրանք ուսումնասիրելու և վերականգնելու ուղղությամբ: Նա ուրիշներին սովորեցրեց ոչ միայն ստեղծել նորը, բայց նաև զգուշորեն պաշպանել հինը: Ալեքսանդր Թամանյանը հիանում էր և սովորում պատմական հուշարձաններից: Նա դարձավ անանուն ուսուցիչների մեծ աշակերտը: Նա հորդորեց ոչ թե ընդօրինակել և պատճենել դրանք, այլ զարգացնել և կատարելագործել ժողովրդական արվեստը:

Հուլիոսը այցելել է Հայաստանի գրեթե բոլոր մարզերը պատմական հուշարձաններին ծանոթանալու համար: Նա արձանագրել է, չափագրել է և ուսումնասիրել է դրանք: Նա ստեղծել է վերականգնման նախագծերը և վերահսկել է վերանորոգման աշխատանքները: Գոշավանքը, Մշկավանքը,Աշտարակի 5-րդ դարի տաճարը և հայ ժողովրդի բազմաթիվ այլ շինությունները խնամքով վերականգնվել են Հուլիոս Թամանյանի մասնակցությամբ: Այժմ Հուլիոսը զբաղվում է Երևանի տարածքում Շենգավիթ հնագիտական հուշարձանի վերականգնմամբ և բարեկարգմամբ:

Թամանյան եղբայրները, հավատարիմ իրենց հոր կանոններին, շարունակում են ուսումնասիրել նրա ստեղծագործական ժառանգությունը, դասեր քաղել դրանցից և կատարելագործել իրենց գիտելիքները, դրանք կիրառելով ժամանակակից ճարտարապետական խնդիրները լուծելու համար: Թամանյանների ընտանիքը դեռ զարգանում է ստեղծագործական միջավայրում, ունենալով բազմաթիվ գրքեր, նախագծեր և զրույցներ: Այժմ նրանց երեխաները մասնակցում են այս խոսակցություններին և որոշում են, թե որ ճանապարհը ընտրեն կյանքում:

Գևորգ Թամանյանի դուստրը, երիտասարդ գեղեցիկ Գայանե Թամանյանը (Քարամյանը), Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ճարտարապետության ֆակուլտետի 5-րդ կուրսի ուսանող է: Հոր նման, նա նույնպես շուտով այս ինստիտուտից դիպլոմ կստանա ճարտարապետ պատվավոր կոչումով: Ինչ կկառուցի և ինչպես կկառուցի Գայանեն, ապագան ցույց կտա, բայց նրա նուրբ ուսերին արդեն մեծ պատասխանատվություն է դրված։ Նա պետք է արդարացնի հայ ժողովրդի կողմից շատ սիրված և նրանց համար թանկ Թամանյան ազգանունը:

Կառավարական տունը և Հանրապետության հրապարակը Երևանում

Գևորգ Թամանյանի համառոտ կենսագրությունը

Գևորգ Ալեքսանդրի Թամանյանը ծնվել է 1910-ի փետրվարի 26-ին Սանկտ Պետերբուրգում: Քանի որ նրա հայրը, Ալեքսանդր Թամանյանը, մեծապես հարգում էր իր հայկական արմատները, մասնավոր ուսուցիչը փոքրիկ Գևորգին սովորեցնում էր հայերեն լեզուն: Ռուսաստանում տեղի ունեցած հեղափոխությունից հետո Թամանյանների ընտանիքը տեղափոխվեց Հայաստան: Գևորգը ավարտել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ճարտարապետական ֆակուլտետը 1932-ին: Նա աշխատում էր իր հոր հետ և սովորում էր նրանից, ինչը գիտելիքներ տվեց շարունակել Ալեքսանդր Թամանյանի նախագծերը՝ Կառավարական տուն, Օպերայի և բալետի թատրոն, Ազգային գրադարան, Արամ Խաչատրյան համերգասրահ։

Գևորգ Թամանյանը 1948-1955 թվականներին եղել է Երքաղխորհրդի, 1955-1958 թթ-ին՝ Հայպետնախագիծ, 1958-1962 թվականներին՝ Երևաննախագիծ ինստիտուտների ճարտարապետական արվեստանոցների ղեկավար։ Գևորգ Թամանյանը նախագծեց Արամ Խաչատրյանի անվան ֆիլհարմոնիայի մեծ համերգասրահը,  ինչպես նաև Աջափնյակ, Նոր-Զեյթուն և Նորք թաղամասերի բնակելի թաղամասերը, Աջափնյակի ֆիզիկայի ինստիտուտի գիտական քաղաքը, Երևանի «Նաիրի» կինոթատրոնը բնակելի շենքով, Չեխովի անվան համար 55 դպրոցը, Սայաթ-Նովայի անվան երաժշտական դպրոցը, Երևանի Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիան, Հայգլխէներգոյի բնակելի տունը, Մաշտոց պողոտայի վերջում գտնվող բնակելի շենքերը, բազմաթիվ հուշարձաններ, Ջերմուկի հանքային ջրերի տաղավարը, Մոսկովյան 31-ի բնակելի շենքը, Երևանի Կիևյան փողոցի բոլոր բնակելի շենքերը, մշակույթի պալատներ Ճարտարում և Մարտունիում, Գյումուշի (Արգելի) Հիդրոէլեկտրակայանի բնակելի շենքը և շատ ավելին:

Գևորգ Թամանյանը և նրա կինը, Էլեոնորա Հայկի Թամանյանը (ծն. Տեր-Պողոսյան) ունեին երեք երեխա՝ Ալեքսանդր Գևորգի Թամանյան (հայտնի ֆիզիկոս), Գայանե Գևորգի Թամանյան-Քարամյան (տաղանդավոր ճարտարապետ) և Կամիլլա Գևորգի Թամանյան (ականավոր բուսաբան): Նրանց հետնորդներից ճարտարապետ դարձան՝ Հայկ Ալեքսանդրի Թամանյանը ( թոռը, ծնված 1965-ին) և Արեգ Էրվանդի Պետրոսյանը (ծոռը, ծնված 2000-ին):

Գևորգ Թամանյանը մահացել է 1993-ին, մեզ թողնելով իր հարուստ ստեղծագործական ժառանգությունը:

Գևորգ Թամանյանի մասին կարդալ այստեղ

Չեխովի անվան համար 55 դպրոց

Մոսկովյան 31-ի բնակելի շենքը

Մասնագետների կարծիքով, Գևորգ Ալեքսանդրի Թամանյանի նախագծով կառուցված Մոսկովյան 31 հասցեում գտնվող բնակելի շենքը իր գեղեցկությամբ Երևանի ամենահայտնի շենքերից մեկն է: Այս տանը ապրել և ապրում են հայտնի բնակիչներ և շենքի ճակատը նկարահանվել է «Տղամարդիկ» շատ սիրված կատակերգությունում 1972-ին: Այս ֆիլմում հայտնի Ֆրունզիկ Մկրտչյանը (իսկական անունը Մհեր) ունի գլխավոր դերերից մեկը:

Մոսկովյան 31-ի բնակելի շենքի մի մասը

«Տղամարդիկ» ֆիլմի հերոսների հուշարձանը

«Էներգետիկների» կամ «Տղամարդկանց» շենքը` կենդանի պատմություն

Ալեքսանդր Գևորգի Թամանյանը (1942-2005) մեծ հայրենասեր էր, ինչպես իր հայրը՝ Գևորգը և պապը՝ փայլուն ճարտարապետ ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանը: Նրանց պես նա ազնիվ էր և ազնվական: Ովքեր գիտեին նրան, հիշում են, որ նա շատ խելացի, համարձակ, բարի ու համակրելի անձնավորություն էր, երեք երեխաների հայր, սիրված պապիկ և ճշմարիտ ընկեր:

Ալեքսանդր Գևորգի Թամանյան (1942-2005)

Ալեքսանդր Գևորգի Թամանյանը շատ տաղանդավոր և հայտնի ֆիզիկոս էր, ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, 75 գիտական աշխատությունների հեղինակ և համահեղինակ, 1965-ից՝ Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտի գիտաշխատող, 1972-ից՝ հազվագյուտ ռադիոակտիվ տրոհումների ստորերկրյա լաբորատորիայի վարիչ։ Նա նույն ինստիտուտի լազերային լաբորատորիայի հիմնադիրն էր 1990 թվականների վերջին։ Ալեքսանդր Թամանյանը (կրտսերը) միշտ աշխատել է հանուն Հայաստանի բարօրությանը:

Ալեքսանդրը Արցախյան ազատամարտի հերոս էր (1991-1994): Նա ցուցաբերեց մեծ քաջություն և հերոսություն, կռվելով Ազատագրական բանակի առաջին շարքերում և պարգևատրվեց «Արիության» մեդալով և «Արծիվ-մահապարտ» հուշամեդալով:

Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարանի հարցը

Ալեքսանդր Գևորգի Թամանյանը մեծ ջանքեր էր ներդրել, որ Երևանում գոյություն ունենա մեծանուն Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարանը: Ինչպես գիտեք, մեծանուն մարդկանց մեծ մասն ունի տուն-թանգարաններ: Երևանում կան Եղիշե Չարենցի, Հովհաննես Թումանյանի, Մարտիրոս Սարյանի, Սերգեյ Փարաջանովի, Երվանդ Քոչարի և շատ ուրիշների տուն-թանգարաններ: Հայաստանում տուն-թանգարան ստեղծելու մեթոդները տարբեր են, բայց սովորաբար հայտնի մարդիկ ունեն տուն, որտեղ նրանք ապրել են և դա կարող է հետագայում թանգարան դառնալ: Մեկ այլ միջոցը՝ կառավարության հատուկ որոշմամբ:

Ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի կենդանության օրոք իշխանությունները ցանկացել են նրա համար տուն կառուցել և ճարտարապետը նույնիսկ նախագծել է այն: Իշխանությունը նաև միջոցներ հատկացրեց շինարարության համար, սակայն Ալեքսանդր Թամանյանը, լինելով մեծ հայրենասեր, ասաց, որ միջոցները ավելի անհրաժեշտ են Օպերայի շենքի համար: Նա շատ համեստ անձնավորություն էր և երբեք իր նկատմամբ հատուկ վերաբերմունք չէր սպասում: Նրա ութ հոգանոց ընտանիքը ապրում էր երկու սենյականոց փոքրիկ բնակարանում: Այդ ժամանակվանից մինչև այժմ Երևանում չկա մի տուն, որը կարող է դառնալ Ալեքսանդր Թամանյանի տուն-թանգարան:

Նախկին թանգարանը (2001-2016)

Մեծն Ալեքսանդր Թամանյանի որդիները՝ Գևորգը և Հուլիոսը, երկուսն էլ հայտնի ճարտարապետներ, կյանքից հեռացան և չտեսան իրենց հայրիկի համար թանգարանի երազանքի իրականացումը: Նրանք հեռացան այս աշխարհից, զգալով անարդարություն և անզորություն: Տասնամյակներ անց, հիմնականում Ալեքսանդր Գևորգի հսկայական ջանքերի շնորհիվ՝ Հայաստանի կառավարությունը որոշում կայացրեց Երևանում բացել Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարանը 2001-ին:

Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարան-ինստիտուտը գործել է 2001-2016 թվականներին: Ալեքսանդր Գևորգի Թամանյանը դարձավ թանգարանի առաջին տնօրենը և անխոնջ աշխատում էր իր հանճարեղ պապիկի նմուշները մարդկանց ներկայացնելու համար: Ալեքսանդր Գևորգի մահից հետո 2005-ին նրա որդին՝ ճարտարապետ Հայկ Թամանյանը ստանձնեց մեծ պատասխանատվություն, որպես թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն և հաջողությամբ շարունակեց պահպանել և ներկայացնել Ալեքսանդր Թամանյանի հսկայական արխիվը մայրաքաղաքի բնակիչների և հյուրերի ուշադրությանը:

Սակայն 2016-ից Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարան-ինստիտուտը միացվել է ճարտարապետության ազգային թանգարանին, որը անվանեցին Ալ. Թամանյանի անվամբ: Այս որոշումը նշաշաակում է, որ ականավոր ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարան-ինստիտուտը փակել են և այն այլևս Երևանում գոյություն չունի: Քանի որ Ալեքսանդր Թամանյանի արխիվային նյութերը բազմազան են և ծավալուն ճարտարապետության ազգային թանգարանը չի կարող տեղավորել և ցուցադրել Թամանյանի ժառանգությունը: Բացի այդ՝ Ալեքսանդր Թամանյանը, ինչպես հայ մշակույթի բոլոր մեծերը. բանաստեղծները, երաժիշտները, գրողները, նկարիչները, կոմպոզիտորները, դերասանները, արժանի է ունենալ իր անձնական թանգարան: Ալեքսանդր Թամանյանի հիշատակին պետք է հարգանքով մոտենալ։ Ալեքսանդր Թամանյանը միայն քաղաքաշինարար և ճարտարապետ չէր: Նա մեծ պետական գործիչ էր։ Ալեքսանդր Թամանյանի ստեղծագործությունները Երևանի խորհրդանիշներն են, մայրաքաղաքը պլանավորել է ինքը, և նպատակահարմար կլինի, որ կառավարությունը տրամադրի կամ կառուցի տուն-թանգարան Թամանյանի հիշատակը հավերժացնելու համար:

Ներկայումս Երևանում չկա Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարան, և դա շատ անարդար է։

Գագիկ Յուլիի Թամանյան՝ Ալեքսանդր Թամանյանի թոռը

Գագիկ Յուլիի Թամանյան (ծ.1953)

Գագիկ Թամանյանը՝ Հուլիոս Թամանյանի ավագ որդին, Մոսկվայի Մ. Լոմոնոսովի անվան պետական համալսարանի ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու է, դոցենտ և մինչ կենսաթոշակի անցնելը հաջողությամբ աշխատել է Երևանի պետական համալսարանում, Ավստրալիայի Մելբուռնի և Մեծ Բրիտանիայի դպրոցներում:

Իր մեծանուն պապիկից Գագիկ Թամանյանը ժառանգել է մեծ սեր դասական երաժշտության ու երգելու հանդեպ և համայնքին ծառայելու կիրքը: Գագիկը 11 տարի շարունակ Հայաստանի ազգային ակադեմիական երգչախմբի անդամ էր,  լեգենդար մաեստրո՝ Հովհաննես Չեքիջյանի ղեկավարությամբ:

Ավստրալիայի Մելբուռն քաղաք ներգաղթելուց հետո, Գագիկը կամավոր 9 տարի աշխատել է որպես «Զվարթնոց» հայկական եկեղեցական երգչախմբի դիրիժոր, իսկ իր կինը՝ Թաքուհի Թամանյանը (Վարդանյան) աջակցել է երգչախմբին որպես նվագակցող: Հայ համայնքին ծառայելը և համերգներ և միջոցառումներ կազմակերպելը եղել են Գագիկի կյանքի հսկայական մասը:

«Զվարթնոց» երգչախումբը մեծ հաջողությունների հասավ և պատիվ ունեցավ ելույթ ունենալ հենց ինքը` մեծանուն մաեստրո Հովհաննես Չեքիջյանի հետ, ում Գագիկը 2003-ին հատուք հրավիրել էր Մելբուռն` Երգչախմբի ամենամյա համերգի համար: Գագիկ Թամանյանը 7,5 տարի ղեկավարել է նաև Լոնգոնի Սուրբ Սարգիս եկեղեցու երգչախումբը:

Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարան-ինստիտուտի փակումից 2016-ից ի վեր Գագիկը պայքարում է իր նշանավոր պապիկի թանգարանի վերաբացման և արդարության վերականգման համար: Նա գրում է բազմաթիվ հոդվածներ  մամուլի համար և ելույթ է ունենում Հայաստանի ռադիոյով և հեռուստատեսությամբ և դիմում է կառավարությանը, թանգարանը վերաբացելու նպատակով: Ընտանիքի և համայնքի աջակցությամբ Գագիկ Թամանյանը կոչ է անում ՀՀ կառավարությանը կառավարական որոշում կայացնել Ալեքսանդր Թամանյանի նոր թանգարան, տուն-թանգարան ստեղծելու համար: Դեռևս պատասխան չկա, բայց մենք հույս ունենք, որ կգա այն օրը, երբ մեծ Վարպետը, մեծ Մարդը և մեծ Հայրենասերը՝ Ալեքսանդր Թամանյանը հատուկ տուն-թանգարան կունենա:

Գագիկ Թամանյանի հետ կարելի է կապվել՛ infotamanian@gmail.com

Copyright © Zara Tamanian 2021.  All Rights Reserved.  Please link to this website and share a link: www.alexandertamanian.com