20-ՐԴ ԴԱՐԻ ՄԵԾԱՆՈՒՆ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏ

ՀԱՅ ՆՈՐ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԴԻՐ

Ծնունդդ շնորհավոր, սիրելի Ալեքսանդր Թամանյան:

Այս տարի մարտի 4-ին լրանում է Ալեքսանդր Թամանյանի ծննդյան 146-ամյակը։

Անանց է ճարտարապետության ակադեմիկոս Թամանյանի ժառանգության արժեքը:

Մեծանուն Թամանյանն ապրել է շատ բեղմնավոր ու իրադարձություններով լի կյանք, մեզ թողնելով իր անկրկնելի նմուշները։

Մենք երախտապարտ ենք Վարպետին իր անձնուրաց աշխատանքի և
արժանավայել ապրած կյանքի համար:

Հանճարեղ ճարտարապետ, ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանը Պետերբուրգում

Ալեքսանդր Հովհաննեսի Թամանյանը (04.03.1878-20.02.1936) 20-րդ դարի մեծագույն ճարտարապետներից մեկն է, և նրա հարուստ ճարտարապետական ժառանգությունը Հայաստանում և Ռուսաստանում շարունակում է ոգեշնչել ճարտարապետների նոր սերունդներին և ճարտարապետության բոլոր սիրահարներին: Նրա գլուխգործոցները համարձակ մարմնացում են նրա բացառիկ ստեղծագործական տաղանդի, անթերի ճաշակի և գեղագիտության, խոհուն տեսլականի, աներևակայելի անխոնջ աշխատանքի, հայրենասիրության և նվիրվածության իր ժողովրդին: Ալեքսանդր Թամանյանին կարելի է համեմատել Անտոնիո Գաուդիի հետ՝ մեկը հավերժ կապված է Երևանի, մյուսը՝ Բարսելոնայի հետ:

Այս կայքը մեծ պատասխանատվությամբ և սիրով ստեղծվել է Ալեքսանդր Թամանյանի ընտանիքի կողմից, հատկապես թոռան՝ Գագիկ Յուլիի Թամանյանի և ծոռնուհու՝ Զարուհի Գագիկի Թամանյանի կողմից: Մենք, ինքներս ճարտարապետներ չլինելով, մեկ տարուց ավել մեր ջանքերով իրականացրել ենք հետաքրքիր և տքնաջան հետազոտություն Ալեքսանդր Թամանյանի կյանքի և գործունեության վերաբերյալ:

Զարուհի և Գագիկ Թամանյանները շատ ուրախ կլինեն ստանալ ձեր էլեկտրոնային հաղորդագրությունները՝ infotamanian@gmail.com

Մենք ուրախ ենք ձեզ ներկայացնել հետևյալ բաժինները.

Նախագծեր

Ընտանիք

Հիշատակ

Հոդվածներ

Տեղեկություններ

Ձեր հարմարության համար այս կայքը հասանելի է երեք լեզուներով՝ անգլերեն, ռուսերեն և հայերեն:

Հուսով ենք, որ դուք հետաքրքիր փաստեր կիմանաք ճարտարապետության ակադեմիկոս, հայ նոր ճարտարապետության հիմնադիր, Երևանի գլխավոր հատակագծի հեղինակ Ալեքսանդր Թամանյանի կյանքի և գործունեության մասին:

Facebook: AlexanderTamanian

Instagram: AlexanderTamanian

Կիսվեք հղումով՝ www.alexandertamanian.com/nahagtser/

ծոռնուհի

Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այս հասցեով՝ https://www.aravot.am/2018/09/18/981561/

© 1998 - 2021 Առավոտ – Լուրեր Հայաստանից

Մեծանուն Ճարտարապետի ժառանգությունը Երևանում՝

Կառավարական տուն և Հանրապետության հրապարակ
Երևանի գլխավոր հատակագիծ
Ա. Սպենդիարյանի անվան oպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոն
Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձան

(պատկերը մեծացնելու համար սեղմեք այն)

Ալեքսանդր Հովհաննեսի Թամանյանը
(1878-1936)

Թամանյանի ուշագրավ նվաճումները

Ալեքսանդր Հովհաննեսի Թամանյանը անհավանական հաջողությունների հասավ Ռուսական կայսրությունում՝ 36 տարեկան հասակում դառնալով Պետերբուրգի Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի ճարտարապետության ակադեմիկոս: Մոսկվայում իշխան Շչերբատովի տան նախագծի համար Թամանյանը 1914-ին ստացել է Ոսկե մեդալ: Նա Պետերբուրգի Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի փոխնախագահն էր, Հայաստանի ժողովրդական ճարտարապետ, ՀԽՍՀ Գիտությունների ինստիտուտի ակադեմիկոս (1930):

Ալեքսանդր Թամանյանն իր սիրելի հայրենիքում, Հայաստանում հարստացրեց իր ստեղծագործությանը բնորոշ նեոկլասիցիզմը միջնադարյան հայկական ճարտարապետության ձևերով: Ստեղծելով իր ամենամեծ նմուշները՝ Ալեքսանդր Թամանյանը հիմք դրեց հայ նոր ճարտարապետությանը, որը հայտնի է որպես «Թամանյանական դպրոց»:

Մայրաքաղաք Երևանը իր հարմարավետ դասավորությամբ, Արարատ լեռան հիանալի տեսարանով պարտական է քաղաքի գլխավոր հատակագծի հեղինակ Թամանյանին: Թամանյանի Երևանի հոյակապ օպերայի և բալետի թատրոնը 1937-ին Փարիզի համաշխարհային ցուցահանդեսում արժանացել է ոսկե մեդալի: Երևանի Կառավարական տան նախագծի համար Ալեքսանդր Թամանյանը 1942-ին հետմահու արժանացել է ԽՍՍՀՄ Ստալինյան մրցանակի: Չնայած իր հսկայական հաջողությանը, Թամանյանը իր կյանքի ընթացքում մնաց շատ համեստ և ազնիվ մարդ:

Անձնական թանգարանի հարցը

Ալեքսանդր Թամանյանը իր կարճ 57 տարվա կյանքի ընթացքում կատարեց շատ կարևոր և մասշտաբային ստեղծագործական և հասարակական գործունեություն: Անգնահատելի է Նրա դերը և ավանդը նոր պատմական փուլ մտած Երևանի ճարտարապետության մեջ և ընդհանրապես հայ ճարտարապետության վերածննդի գործում:

Ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարանը գոյություն է ունեցել 2001-2016 թվականներին, մինչև այն միավորվեց ճարտարապետության ազգային թանգարանի հետ: Մենք գտնում ենք, որ այս որոշումը չափազանց անհարգալից է ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանի պայծառ հիշատակի նկատմամբ: Թամանյանը վաստակել է անձնական թանգարան ունենալու իրավունքը:

Թամանյանի արխիվն անգին է և այն պետք է ներկայացվի մասնագիտացված թանգարանում: Բոլոր աշխատանքային նախագծերը, էսքիզները, հատակագծերը, անձնական գրառումները և իրերը մեծ հետաքրքրություն կներկայացնեն ճարտարապետների նոր սերունդների, հայ ժողովրդի և Հայաստանի արտասահմանցի հյուրերի համար: Այս կայքը չի կարող փոխարինել թանգարանը:

Մեծանուն փայլուն ճարտարապետ Թամանյանի և նրա ճարտարապետության մասին գրվել են բազմաթիվ գրքեր և հոդվածներ, նկարահանվել են վավերագրական ֆիլմեր: Նրա անկրկնելի ճարտարապետական ժառանգությունը շարունակում է հպարտորեն զարդարել Երևանը և բազմաթիվ այլ քաղաքները:

Զարմանալի կյանք

Ալեքսանդր Թամանյանը (Թամանովը) ծնվել է 1878-ի մարտի 4-ին Ռուսաստանի կայսրության Եկատերինոդար (այժմ ՝ Կրասնոդար) քաղաքում հայ բանկային ծառայող Հովհաննես (Իվան) Միրոնովիչ Թամանյանցի (1838-1930) և նրա կնոջ՝ Մարիա Էմանուիլովնա Տերտերյանի (1850-1925) մեծ ընտանիքում: Հովհաննես Միրոնի նախնիները Արևմտյան Հայաստանի Տրապիզոնից էին և փախել էին Ռուսաստան Oսմանյան կայսրությունում հայերի դեմ իրագործված ցեղասպանության պատճառով:

Ալեքսանդր Թամանյանը ստացել է տեղական նախնական կրթություն, այնուհետև սովորել է Կուբանի Ալեքսանդրյան ռեալական ուսումնարանում (1888-1896): Նկարչության նրա ուսուցիչը՝ Ալեքսանդր Կուրոչկինը, նկատեց իր աշակերտի բացառիկ տաղանդը և սովորեցրեց նրան ստեղծել բարձրորակ նկարներ և սիրել արվեստը: 1897-ի հուլիսին Թամանյանը վկայական ստանալով բարձրագույն ուսումնական հաստատություն ընդունվելու համար մեկնում է Սանկտ Պետերբուրգ: Առաջին անգամ նրան չհաջողվեց ընդունվել, քանի որ քննության ժամանակ, ընկերոջը օգնելով, նա չհասցրեց կատարել իր առաջադրանքը:

1898-ին Թամանյանը, փայլուն հանձնելով ընդունելության քննությունները, ընդունվեց Սանկտ Պետերբուրգի Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիային կից Գեղարվեստի բարձրագույն ուսումնարանի ճարտարապետության ֆակուլտետ: Նա կրթություն ստացավ լեգենդար վարպետների կողմից՝ ակադեմիկոս Լեոնտի Նիկոլաևիչ Բենուա և ուրիշներից: Թամանյանը հանդիպեց այլ տաղանդավոր ուսանողների, ովքեր դարձան նրա ընկերները մինչև կյանքի վերջը և հայտնի են պատմության մեջ որպես մեծ արվեստագետներ՝ եղբայրներ Նիկոլայ և Եվգենի Լանսերե, Լյուդվիգ Շրեթեր, Վլադիմիր Շչուկո, Վասիլի Սոկոլով, Եվգենի Շրեթեր, Գեորգի Գինց: Ուսման ժամանակաշրջանում Թամանյանը մանրամասն ուսումնասիրեց տարբեր ոճերի նշանավոր շենքերը:

1902-ին ուսման տեսական առարկաներն ավարտելուց հետո, Թամանյանը նկարչության գործնական հմտություններ ստացավ Գեղարվեստի ակադեմիայի պրոֆեսոր, ճարտարապետ Ալեքսանդր Պոմերանցևի արվեստանոցում, որտեղ նախագծեց համերգասրահ՝ որպես իր դիպլոմաին աշխատանք:

Երիտասարդ Ա. Թամանյանը Ռուսաստանում, 1903

Ձախից աջ՝ ցմահ ընկերները Վլադիմիր Շչուկո, Վասիլի Սոկոլով, Նիկոլայ Լանսերե և Ալեքսանդր Թամանյան

Լինելով ճարտարապետության «ծագող աստղ», նա աշխատում էր ակադեմիկոս, պրոֆեսոր, ականավոր ուսուցիչ, ճարտարապետ Լեոնտի Նիկոլաևիչ Բենուայի ակադեմիային պատկանող արհեստանոցում։

1902-ի մայիսին Թամանյանը նշանակվեց Սանկտ Պետերբուրգի հայկական եկեղեցիների սեփականության կառավարման խորհրդի ճարտարապետ և զբաղվեց Սանկտ Պետերբուրգի Սմոլենսկի հայկական գերեզմանատան ծառայողական շենքերի և ջերմոցի նախագծմամբ: 1904-1906 թթ. Թամանյանը ղեկավարեց Սանկտ Պետերբուրգի Նևսկի պրոսպեկտում գտնվող 18-րդ դարի Սբ. Կատարինե հայկական առաքելական եկեղեցու վերակառուցումը, որտեղ նա հաջողությամբ փոխարինեց հիմքը: Եկեղեցու վերակառուցման ընթացքում Թամանյանը վերականգնեց նրա նախնական տեսքը, ըստ ճարտարապետ Յուրի Ֆելտենի նախագծի, և Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստական հասարակությունը բարձր գնահատեց Թամանյանի խորը ըմբռնումը պատմականորեն ռուսական ճարտարապետության ոճի վերաբերյալ, հատկապես մուտքի դռան, նախասրահի և երգչախմբային տարածքի տեսքը: Մինչև 1916-ը Թամանյանը ղեկավարում էր Հայ եկեղեցու խորհրդի շինարարական նախագծերը:

Սբ. Կատարինե հայկական առաքելական եկեղեցի: Այս եկեղեցում 1908-ին, 30-ամյա Ա. Թամանյանը ամուսնացել է 23-ամյա Կամիլլա Էդվարդսի հետ՝ անգլիացի գործարանի սեփականատեր Մաթյու Յակովլևիչ Էդվարդսի և Կամիլլա Նիկոլաևնա Բենուայի դստեր

1904-ին Գեղարվեստի բարձրագույն ուսումնարանի կողմից Թամանյանը ստացել է նկարիչ-ճարտարապետի որակավորում և ճարտարապետության, շինարարության և գեղարվեստի դպրոցներում աշխատելու իրավունք:

1906-1916 թթ. Թամանյանը նախագծեց և կառուցեց ավելի քան 16 նշանավոր շենքեր, ինչպիսիք են՝

1906 Նևսկի պողոտայում գտնվող թիվ 40 և 42 հայկական եկեղեցու բնակելի շենքերի վերակառուցման նախագծային տարբերակներ
1906 Իշխան Ս. Ս. Աբամելիք-Լազարևի առանձնատան նախագիծ Սանկտ Պետերբուրգում
1907 «Café de France»-ի ներսույթների ձևավորում Սանկտ Պետերբուրգի Նևսկի պողոտայի թիվ 42 տանը՝ ճարտարապետ Վ. Շչուկոյի և նկարիչ Է. Լանսերեի հետ համատեղ
1908 Անի քաղաքի թանգարանի էսքիզային նախագիծ
1909 Իշխան Բ. Ա. Կուրակինի շքապատշգամբներով առանձնատան ճակատի հարդարանքի նախագիծ
1909 Առևտրային սրահներ ունեցող շենքի նախագիծ Պետերբուրգում
1909-1913 Կոմսուհի Մուսինա-Պուշկինայի տոհմական «Իլովնա» կալվածքի բարեկարգման և վերականգնողական աշխատանքներ Յարոսլավլի նահանգում: 1940 թ-րի սկզբին կալվածքը հեղեղվել է Ռիբինսկի ջրամբարով
1909-1913 Կոմսուհի Մուսինա-Պուշկինայի տոհմական «Բորիսոգլեբ» կալվածքում առանձնատան և օժանդակ տնտեսական կառույցների նախագծեր իրականացում Յարոսլավլի նահանգում: 1940 թ-րի սկզբին կալվածքը հեղեղվել է Ռիբինսկի ջրամբարով
1911 Ցարսկոյե Սելոյի հիմնադրման 200-ամյակին նվիրված հոբելյանական ցուցահանդեսում Պետրոս Առաջինի, Ելիզավետա Առաջինի, Եկատերինա Երկրորդի, Ալեքսանդր Առաջինի և Նիկոլայ Առաջինի սենյակների կահավորում ու ներսույթների ձևավորում
1911-1912 Արքունական արարողապետ Վ. Պ. Կոչուբեյի առանձնատան նախագծի իրականացում Ցարսկոյե Սելոյում (այժմ՝ քաղաք Պուշկին)
1911-1913 Իշխան Ս. Շչերբատովի առանձնատան նախագծի իրականացում Մոսկվայում
1913 Յարոսլավլի հոբելյանական ցուցահանդեսային համալիրի նախագծի իրականացում
1913 Իշխանուհի Ելիզավետա Ֆեոդորովնայի նախաձեռնությամբ Հռոմում կառուցվելիք ուղղափառ տաճարի նախագիծ
1913-1914 Առաջին հրետանային բրիգադի լեյբ-գվարդիայի սպաների հավաքույթների սրահի կառուցում, ներսույթների ձևավորում Սանկտ-Պետերբուրգում, և ամառային հավաքույթների շենքի նախագծի իրականացում Կրասնոյե Սելոյում
1914 Ֆ. Ն. Բեզակի առանձնատան նախագիծ Սանկտ Պետերբուրգում
1914 Ռուսական արտաքին առևտրի բանկի շենքի մրցութային նախագիծ
1914 Վոլոկոլամսկի գավառի հողատիրության վարչության շենքի նախագծի իրականացում
1914 Ե․ Վ․ Գաբրիչևսկայայի եկամտաբեր տան նախագիծ Մոսկվայում
1914 Վյազեմսկի իշխանների ապարանքի մրցութային նախագիծ
1915 Մոսկվացի խոշոր տնատեր, ձեռնարկատեր, մեկենաս՝ Վերա Իվանովնա Ֆիրսանովայի առանձնատան դահլիճի, նախասրահի, աստիճանների և այլ տարածքների վերակառուցման նախագիծ (նախկին Օխոտնիկովների մենոր, այնուհետև՝ Պոլիվանովսկայա գիմնազիա)
1915 Կոմսուհի Ելիզավետա Վլադիմիրովնա Շուվալովայի առանձնատան թատրոնի հավաքովի բեմի էսքիզային ձևավորում Սանկտ Պետերբուրգում
1916 Մեծ իշխանուհի Օլգա Ալեքսանդրովնա Ռոմանովայի առանձնատան նախնական նախագիծ վորոնեժյան կալվածքում

(Մանրամասն ցանկը ներկայացված է ստորև՝ այս էջում:)

Ֆիրսանովայի առանձնատուն՝ Մոսկվայի Պրեչիստենկա (Կրոպոտկինսկայա) փողոց, տուն 32/1: Այժմ հայտնի շենքում են գտնվում №11 Վ.Ի. Մուրադելիի անվան մանկական երաժշտական դպրոցը և Վ.Ա. Սերովի անվան մանկական արվեստի դպրոցը

1907-ին մեծ ուշադրություն և հիացմունք առաջացրեց Թամանյանի «Café de France» սրճարանի ներսույթների ձևավորումը Ֆրանսիական վերածննդի ոճով: Սրճարանը գտնվում էր Սանկտ Պետերբուրգի Նևսկի պողոտայի № 42 տանը, որը պատկանում էր Հայ Առաքելական եկեղեցուն:

Ա. Թամանյան՝ «Café de France», 1907

Թամանյանը աշխատել է Արվեստների ակադեմիայի արվեստանոցում՝ ճարտարապետության ակադեմիկոս, Ակադեմիայի ականավոր ուսուցիչ, պրոֆեսոր Լեոնտի Նիկոլաևիչ Բենուայի ղեկավարությամբ:

1908-ին մեծ ակադեմիկոս, լեզվաբան ու հնագետ Նիկողայոս Մառի խնդրանքով Ալեքսանդր Թամանյանը ստեղծել է մի քանի տարբերակներ Անի քաղաքի թանգարանի համար: Հայաստանի Անի քաղաքը երբեմնի հայկական հզոր թագավորության միջնադարյան մայրաքաղաքն էր: Ցավոք այս նախագիծը չիրականացվեց, բայց կարևոր դեր խաղաց, քանի որ այն ստեղծելիս Թամանյանը առաջին անգամ շփվեց իր նախնիների դարավոր հայկական մշակույթի հետ:

Ա. Թամանյան՝ Անի քաղաքամայրի թանգարանի էսքիզային տարբերակը, 1908

Ալեքսանդր Թամանյանի կյանքի դիմանկարները

Ճարտարապետությունը քարե երաժշտություն է»:Ալեքսանդր Թամանյան

Իշխան Շչերբատովի տունը Մոսկվայում

Ալեքսանդր Հովհաննեսի Թամանյանը 1910-ին նախագծեց իշխան Շչերբատովի տունը, Մոսկվայի Նովինսկի պողոտայի 11 հասցեում (այժմ՝ Չայկովսկու փողոց ): Այս շենքը 20-րդ դարի ռուսական նեոդասական ճարտարապետության ամենահիասքանչ շենքերից մեկն է:

Հաճախորդը՝ իշխան Սերգեյ Ալեքսանդրովիչ Շչերբատովը (1874-1962)՝ ռուս նկարիչ, կոլեկցիոներ և բարերար, որոշեց համատեղել իր առանձնատունն և եկամտաբեր տունը: Նախկինում նման բան չէր կառուցվել աշխարհում: Երիտասարդ ճարտարապետ Թամանյանը հաջողությամբ կատարեց այս հետաքրքիր պատվերը:

Իշխան Սերգեյ Շչերբատով (1874-1962)

Թամանյանի նախագիծը կարծես «H» տառ է: Կենտրոնական մասնաշենքի մասամբ հինգերորդ և ամբողջ վեցերորդ հարկերը զբաղեցնում էր տիրոջ առանձնատունը՝ բաղկացած 39 սենյակներից և երկու տեռասներից։ Վարձակալվող 28 բնակարանները տեղակայված էին ստորին չորս հարկերում և երկու կողմնակի եռահարկ շենքերում: Առանձնաատւնը ուներ առանձին շքամուտք, նախասրահ և վերելակներ: Կենտրոնական մասնաշենքի հետևում էր գտնվում տիրոջ ձիարանը:

Ա. Թամանյան՝ Շչերբատովի տան նախագիծը

Բոլոր բնակարանները շատ հարմարավետ էին, իսկ առանձնատան ինտերիերը կատարվել էր դասական պալատական ոճով՝ օգտագործելով քանդակագործներ Ա.Ա. Կուդինովի, Վ.Կուզնեցովի և նկարիչ Ի.Ի. Նիվինսկու աշխատանքները: Շենքի ճակատը զարդարել էր Եվգենի Լանսերեն՝ ռուս հայտնի գեղանկարիչ, քանդակագործ, խճանկարիչ, նկարազարդող: Իշխան Շչերբատովը իր հուշերում ներկայացնում է իր տունը՝ որպես «Մոսկվայի ճարտարապետական գանձարանի ներդրում»:

Իշխան Շչերբատովի տունը Մոսկվայում

Շենքը կառուցվել է 1913-ին, իսկ 1914 թ-ի մարտի 22-ին Մոսկվայի Քաղաքային խորհրդի ամենամյա լավագույն շենքի մրցույթում Շչերբատովի տունը պարգևատրվեց Ոսկե մեդալով՝ որպես ամենագեղեցիկը:

Շենքը կարելի է տեսնել այստեղ

Ա. Թամանյան և Ս. Շչերբատով (ծաղրանկար)

Իշխան Շչերբատովի առանձնատան ինտերիերը

Սպիտակ սրահը

Շենքի զարդարանքը

Գեղեցիկ մանրամասներ

Կոչուբեյի առանձնատունը Ցարսկոյե Սելոյում

Ալեքսանդր Թամանյանի հանճարեղ տաղանդի առաջին դրսևորումներից մեկը, Վասիլի Պետրովիչ Կոչուբեյի (հարուստ հողատեր, Արքունական արարողապետ) առանձնատան նախագծի իրականացումն էր: 1911-ին Վասիլի Կոչուբեյը կայսր Նիկոլայ II- ից ստացել է «ամենաբարձր թույլտվություն» Ցարսկոյե Սելոյում (նախկին կայսերական նստավայր, այժմ՝ քաղաք Պուշկին Պետերբուրգի մոտ): Այս գեղեցիկ առանձնատունը այսօր էլ հպարտորեն տեղակայված է Ռադիշչևա փողոցի 4 հասցեում, և այնտեղ գործում են հյուրանոցը և կրթական կենտրոնը:

Վասիլի Պետրովիչ Կոչուբեյ (1868-1940)

191-ին Ալեքսանդր Թամանյանը նախագծեց արիստոկրատ Կոչուբեյի առանձնատունը: 1913-ին Եվգենի Եվգենիևիչ Լանսերեն սկսեց աշխատել առանձնատան ներքին հարդարանքի վրա, ճարտարապետներ Վ.Ի. Ռոմանովի, Վ.Ի. Յակովլևի հետ և աշխատանքն ավարտվեց 1914-ին՝ չշեղվելով նախնական պլանից:

Ա. Թամանյան՝ Կոչուբեյի առանձնատան նախագիծը , 1911

Կոչուբեյի առանձնատունը կառուցված է նեոդասական պալատական ոճով և ունի շատ էլեգանտ և հոյակապ ճակատներ և հարմարավետ, շքեղ ինտերիերներ՝ Սպիտակ մարմարյա սրահ, Ոսկե սրահ (Երաժշտության սրահ), Վարդագույն ճաշասենյակ, Որսասրահ, Կոչուբեյի հանդիսավոր գրասենյակ: Առանձնակի հետաքրքրություն է առաջացնում գրասենյակի առատորեն զարդարված անկյունային բուխարը, քանի որ Կոչուբեյ ընտանիքի պատմությունը ծածկագրված է դրա զարդարանքում:

Գեղեցիկ ճակատ

Շքեղ ճեմասրահ: *** պատկերված կահույքն ու նկարները բնօրինակ չեն

Սպիտակ մարմարյա սրահ: *** կահույքի և նկարների մեծ մասը բնօրինակ չեն

Վասիլի Կոչուբեյի ընտանիքը տեղափոխվեց իր հոյակապ առանձնատուն 1913-ի աշնանը և 1914-ի հունվարին անցկացվեց շքեհ երեկո: Հյուրերը ուղղակի ապշած էին առանձնատանն եզակիությունից: Ալեքսանդր Թամանյանը ողջունելի հյուրերի թվում էր: Երախտապարտ Վասիլի Կոչուբեյը խնդրեց իր կնոջը՝ Վարվառա Վասիլիևնային հրավիրել երիտասարդ ճարտարապետին առաջին վալսին: Այդ երեկո Ալեքսանդր Թամանյանը գտնվում էր բարձր հասարակության ուշադրության կենտրոնում:

«Ոսկե Սրահ: ***կահույքի և նկարների մեծ մասը բնօրինակ չեն

Առանձնատունը դիմացել է 1917-ի ռուսական հեղափոխությանը, բայց Կոչուբեյի ամբողջ ընտանիքը արտագաղթեց Բելգիա: Վասիլի Պետրովիչը փակեց իր առանձնատունը, մուտքի դահլիճում թողեց բոլոր բանալիներն ու այս գրությունը. «Ստացել եմ Ռուսաստանից. Ռուսաստանին վերադարձնում եմ»: Առանձնատան ճակատագիրը հետևյալն էր. Այն ազգայնացվեց, Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ առանձնատունը գրավեցին գերմանացիները, ովքեր քանդեցին դրա շքեղ ձևավորումը: Հետպատերազմյան շրջանում Կոչուբեյի առանձնատունը բազմիցս վերականգնվել է: Բարեբախտաբար, այս գեղեցիկ շենքը հիմա էլ դատարկ չէ:

Վարդագույն ճաշասենյակ: *** կահույքի և նկարների մեծ մասը բնօրինակ չեն

Գրասենյակի անկյունային բուխարը

Առանձնատան տեսքը բակից

Առանձնատան տեսքը

Շենքը կարելի է տեսնել այստեղ

Յարոսլավլի հոբելյանական ցուցահանդեսային համալիրը

1913-ին Ռոմանովների տոհմի գահակալության 300-ամյակի հոբելյանական տոնակատարության կապակցությամբ Ալեքսանդր Թամանյանը ռեկորդային 2,5 ամսում կառուցել է հեքիաթային փայտե գեղեցիկ տաղավարային համալիր Յարոսլավլ քաղաքում գյուղատնտեսական Ցուցահանդեսի համար: Այս համալիրը Թամանյանը ներկայացրել է որպես ռուսական փոքրիկ քաղաքի շուկայական հրապարակ, որը շրջապատված է փայտե փոքրիկ տներով, որոնց կառուցման ժամանակ մեծ վարպետությամբ օգտագործվել են ռուսական փայտյա ճարտարապետության ավանդույթները, որոնք բնորոշ են հատկապես
Յարոսլավլի, Կոստրոմայի, Կիժիի ժողովրդական ճարտարապետությանը: Համալիրի կառույցների վառ գույները նույնպես տոնական մթնոլորտ էին ստեղծում:

Ա. Թամանյան՝ Յարոսլավլի ցուցահանդեսի էսքիզները, 1913

Ա. Թամանյան՝ Յարոսլավլի ցուցահանդեսի էսքիզը, 1913

Ռուսաստանի կայսր՝ Նիկոլայ Ալեքսանդրովիչ Ռոմանովը և իր ընտանիքը 1913 թվականի մայիսի 15-ին Մոսկվայից մեկնեցին հոբելյանական շրջագայությանը, այցելելով Վլադիմիր, Սուզդալ, Բոգոլյուբովո, Նիժնի Նովգորոդ և Կոստրոմա քաղաքները։ Մայիսի 21-ին կայսր Նիկոլայ II-ը և նրա դուստրերը այցելեցին Յարոսլավլի գյուղատնտեսական ցուցահանդեսը:

Ճարտարապետ Թամանյանին ներկայացրեցին արքայական ընտանիքին, ինչպես տեսնում ենք ստորև ներկայացված լուսանկարում: Նիկոլայ II հիացած էր Թամանյանի նախագծած հեքիաթային փայտե գեղեցիկ քաղաքով:

Կայսր Նիկոլայ II-ը Յարոսլավլի ցուցահանդեսում, աջ կողմում՝ Ա. Թամանյանը սև զգեստով, 1913

Մենք հայտնաբերեցինք պատմական մի տեսանյութ 1913-ի մայիսի 21-ին ցար Նիկոլայ II-ի Յարոսլավլ կատարած այցի մասին: Կարելի է դիտել 2:34 րոպեյից և նաև 6:07 րոպեյից: Տեսեք թե կարո՞ղ եք նկատել Ալեքսանդր Թամանյանին: Տեսանյութ

Ռուսաստանի կայսր Նիկոլայ Ալեքսանդրովիչ Ռոմանով

Յարոսլավլի թերթը այս իրադարձության մասին գրել էր հետևյալը. «Հոբելյանական ցուցահանդեսի շենքերը բոլոր մանրամասներով թողնում են հին ռուսական ոճի տպավորություն, ճարտարապետական գծերի և գույների ներդաշնակությունը ամբողջական է։ Նորին մեծությունը իր դուստրերի հետ միասին մոտ երկու ժամ սիրով ուսումնասիրեցին ցուցահանդեսի բոլոր բաժինները և նվերներ ստացան ցուցահանդեսի բազմաթիվ մասնակիցների կողմից: Հատուկ զանգակատան զանգերի ղողանջների տակ կայսրական ընտանիքը ցուցահանդեսից մեկնեցին նավամատույց»:

Ա. Թամանյան՝ Յարոսլավլի ցուցահանդեսի նախագիծը, 1913

Ա. Թամանյան՝ Յարոսլավլի գյուղատնտեսական ցուցահանդեսային համալիր

Ցուցահանդեսի գլխավոր մուտքը

Յարոսլավլի ցուցահանդեսային համալիրի վերակառուցված մանրակերտը

Այս ցուցահանդեսը գեղարվեստական հասարակության կողմից հիացմունք առաջացրեց նաև ժողովրդական փայտե ճարտարապետության հին ռուսական ոճի վերականգնման կապակցությամբ:

Ի դեպ, «Ստենկա Ռազին» ֆիլմը նկարահանվել է Յարոսլավլի շրջակայքում և այս հոյակապ դեկորացիայում: Ցավոք, այս համալիրը չի պահպանվել մինչև մեր օրերը: Ավելի քան չորս ամիս հաջողությամբ աշխատելուց հետո այս ցուցահանդեսային համալիրը երեք հազար ռուբլով վաճառվեց առևտրական Լիբկենին, ով չպահեց գործարքի պայմանները և ապամոնտաժեց շենքերը:

Յարոսլավլի ցուցահանդեսային համալիրի վերակառուցված մանրակերտը

Ճարտարապետության ակադեմիկոս

«Մոսկվա-Կազան երկաթուղային ընկերության նախագահ Նիկոլայ Կառլովիչ ֆոն Մեկկը որոշեց իր աշխատակիցների համար նոր գյուղ կառուցել Մոսկվայի մարզի Պրոզորովսկայա կայարանում (այժմ՝ Կրատովո) 1910-1914 թվականներին: Այս գործը նա պատվիրեց հայտնի ճարտարապետներին և քաղաքաշինության ինժեներներին՝ Վլադիմիր Սեմյոնովին, Ալեքսեյ Շչուսևին, Ալեքսանդր Իվանիցկին, Նիկոլայ Բունիաթովին (Բունիաթյանին, ով 1924-ին դարձավ Երևան քաղաքի գլխավոր ճարտարապետ) և Ալեքսանդր Թամանյանին: Գյուղը նախատեսված էր որպես քաղաք-պարտեզ՝ 25-50 առանձնատներով 300 բնակչի համար, հիմնականում 1-2 հարկանի տներ՝ մասնավոր բակերով, և հիվանդանոցային համալիր: Քաղաք-պարտեզը մասամբ կառուցվեց, քանի որ շուտով բռնկվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը (1915-1918), որն ընդհատեց գրեթե բոլոր ստեղծագործական ծրագրերը:

Առանձնատան նախագիծ, Կրատովո

Ալեքսանդր Թամանյանը նախագծեց հիվանդանոցային համալիր, որը բաղկացած էր ավելի քան տասը շենքերից՝ բոլորը նեոկլասիկ ներդաշնակ ոճով, Կրատովոյի մոտակայքում՝ Մոսկվայի մարզի Ժուկովսկի քաղաքում: Այն կառուցվել է 1913-1914 թվականներին: Կենտրոնական շենքում տուբերկուլյոզով հիվանդների առողջարանն էր: Բոլոր հարմարավետ շենքերը օգտագործվել են, և շատերը գոյատևում են մինչ օրս: Տուբերկուլյոզով հիվանդների առողջարանի գեղեցիկ շենքը վերանորոգվել է 2018-ի հունիսին: Շենքում այժմ տեղակայված է «Ստրելա» թատրոնը:

Տուբերկուլյոզով հիվանդների առողջարանը Ժուկովսկի քաղաքում

Թամանյանը նաև նախագծեց երկաթբետոնե կամուրջ Կրատովոյի լճակի վրա, որը կառուցվել է 1912-1914 թվականներին: 1999-ին այն փոխարինվեց նույն դիզայնի մարմարե տարբերակով: Կամուրջը տոնական գյուղի խորհրդանիշն է և պատկերված է նրա զինանշանի և դրոշի վրա։

Կամուրջ, Կրատովո

1916-ին Ալեքսանդր Թամանյանը նախագծեց և կառուցեց կենտրոնական արհեստանոցներ Մոսկվա-Կազան երկաթուղային ընկերության համար Լյուբերցի քաղաքում: Թամանյանը նախագծել է նաև «Մոսկվա-Կազան» երկաթուղային ընկերության շենքի ներքին հարդարանքը՝ նկարիչներ Ա.Ն. Բենուայի և Է.Է. Լանսերեի մասնակցությամբ: 1910-1914 թվականներին Ալեքսանդր Թամանյանի հետ միասին նրա տանը աշխատել են 6-8 ճարտարապետներ: Ալեքսանդր Թամանյանի ամբողջ գործունեության ընթացքում ամեն ինչ գծված ու մշակված էր ձեռքով, քանի որ համակարգիչներ դեռ չկային:

Մոսկվա-Կազան երկաթուղու խորհրդի նիստերի դահլիճի նախագիծ

Ճարտարապետության մեջ շատ բեղմնավոր և հաջող տարիներից հետո Ռուսաստանում «գեղարվեստական ոլորտում» համբավ ձեռք բերելով՝ Ալեքսանդր Թամանյանին բարձր մրցանակ առաջադրեցին Սանկտ Պետերբուրգի Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի ակադեմիկոսներ Ալեքսանդր Բենուան, Ֆ. Բերենշտամը և Ա. Շչուսևը: 1914-ի հոկտեմբերի 27-ին Թամանյանին շնորհվեց ճարտարապետության ակադեմիկոսի կոչում: Նա ընդամենը 36 տարեկան էր:

Թամանյանի հասարակական գործունեությունը

Ալեքսանդր Հովհաննեսի Թամանյանը արվեստի և շինարարության բոլոր նախագծերի հետ զուգահեռ ակտիվորեն մասնակցում էր Ռուսաստանի հասարակական կյանքին: Նա եղել էր ճարտարապետ-նկարիչների ընկերության անդամ, որը ստեղծվել էր 1903-ին Արվեստի ակադեմիայի ճարտարապետ-ուսանողների, շրջանավարտների և ուսուցիչների նախաձեռնությամբ: Նա ճարտարապետ-նկարիչների միության անդամ էր, կազմակերպում և խմբագրում էր Միության շաբաթաթերթը և տարեգիրքը, ղեկավարում էր մրցույթների զարգացման և կազմակերպման կոմիտեն, «Արվեստի աշխարհ» -ի միության անդամ էր և մասնակցում էր այս միության ամսագրի հրատարակմանը: Թամանյանը ակտիվորեն կազմակերպում էր ցուցահանդեսներ և ցուցադրում էր նաև իր աշխատանքները: 1913-ից ճարտարապետ Վ.Ա. Շչուկոյի հրավերով նա դասավանդում էր Ելիզավետա Ֆեդորովնա Բագաևայի բարձրագույն ճարտարապետական գիտելիքների կանանց դասընթացներին:

«Արվեստի աշխարհ» միություն, Ա.Թամանյանը կանգնած է ձեռքերը խաչած տղամարդու ետևում

Ա. Թամանյանը դասավանդել է Ե.Ֆ. Բագաևա կանանց ճարտարապետության դասընթացներին

1916-ին Թամանյանը նշանակվեց Նորին մեծության կանցլերի տեխնիկական հանձնաժողովի անդամ: Այս կոմիտեն հոգ էր տանում թագավորական պալատների ու նստավայրերի հանդեպ: Թամանյանի նշանակումը ողջունվեց Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստական հասարակության կողմից, քանի որ հնագույն ճարտարապետական հուշարձանների պահպանությամբ պետք է զբաղվի միայն բարձր հեղինակություն ունեցող, բանիմաց և փորձառու նկարիչը:

1917-ի փետրվարին Ռուսաստանում տեղի ունեցավ Փետրվարյան հեղափոխությունը, որը տապալեց միապետությունը և այն փոխարինեց ժամանակավոր կառավարությամբ: Այս կառավարությունը ընկալվեց որպես Ռուսաստանում մշտական ժողովրդավարական խորհրդարանական համակարգի ստեղծման միջանկյալ փուլ: Այս տագնապալի ժամանակաշրջանում՝ 1917-ի մարտին, Ռուսաստանի նկարիչները որոշեցին միավորվել՝ նպատակ ունենալով վերակազմավորել երկրի գեղարվեստական կյանքը: Ճարտարապետ-նկարիչների ընկերության նախաձեռնությամբ ստեղծվեց Նկարիչների ընդհանուր միությունը: Հանդիպումները տեղի էին ունենում Արվեստների ակադեմիայում: Ալեքսանդր Թամանյանը ընտրվեց այս միության կոմիտեի ղեկավար՝ իրավունք ունենալով խոսելու արվեստի բոլոր աշխատողների անունից: Միության անդամների թվում էին կոմպոզիտոր Ալեքսանդր Գլազունովը, նկարիչ Իլյա Ռեպինը, օպերային երգիչ Ֆյոդոր Շալյապինը, գրող Մաքսիմ Գորկին, ճարտարապետության ակադեմիկոսներ Լեոնտի Բենուան, Ալեքսեյ Շչուսևը, Վլադիմիր Շչուկոն և շատ ուրիշները:

1917-ի ապրիլի 29-ին Ալեքսանդր Թամանյանը ժամանակավոր կառավարության կողմից ընտրվեց Գեղարվեստի ակադեմիայի փոխնախագահ: Նա սկսեց վերակազմակերպել Ակադեմիան և նրա ուսումնական հաստատությունները: Մինչ ամբողջ Ռուսաստանից ահազանգող լուրեր էին հասնում լքված կալվածքներից և պալատներից՝ գանձերի, նկարների, քանդակների և հնաոճ իրերի գողության և ոչնչացման մասին, Արվեստի կոմիտեն ուղարկում էր իր ներկայացուցիչներին՝ բոլոր տեղական իշխանություններին կրթություն մատուցելու արվեստի հուշարձանների պատմական և մշակույթային նշանակության վերաբերյալ այդ անգին գանձերը փրկելու մտադրությամբ:

1917-ի սեպտեմբերին Թամանյանը իր կնոջը՝ Կամիլլա Մատվեևնային, երեխաների հետ միասին ուղարկեց Կրասնոդարի երկրամասի Սև ծովի ափին գտնվող Անապա քաղաքը: Անապայում նույնպես անհանգիստ իրավիճակ էր, սնունդը քիչ էր։ Ինքը՝ ակադեմիկոսը, շարունակում էր ապրել ու աշխատել Սանկտ Պետերբուրգում:

1917-ի հոկտեմբերին բոլշևիկները Լենինի գլխավորությամբ տապալեցին ժամանակավոր կառավարությունը: Դժվար է պատկերացնել Թամանյանի, նրա ընտանիքի և ընկերների սարսափները այդ օրերին: Մի օր Թամանյանի աշխատասենյակ է ներխուժում մի հարբած նավաստի, սպառնում ատրճանակով և գոռում. «Հիմա ես եմ այստեղ ղեկավարում»: Բարեբախտաբար, Թամանյանը վնասվածք չէր ստացել:

Ա. Թամանյանի դիմանկարը: Ա. Յակովլև, Պետերբուրգ, 1917

1918-ի մարտին՝ Գերմանիայի հետ դաժան խաղաղության պայմանագիր կնքելուց հետո, Ռուսաստանը ներքաշվեց քաղաքացիական պատերազմի մեջ մինչև 1923-ը: 1918-ի հուլիսի 17-ին, երբ հակաբոլշևիկները մոտեցան Եկատերինբուրգին, բոլշևիկների կողմից գնդակահարվեցին կայսր Նիկոլայ II և նրա ընտանիքը: Բոլշևիկները Ռուսաստանում ստեղծեցին խորհրդային կոմունիստական կառավարություն:

1916-1918 թվականներին Ալեքսանդր Թամանյանը ներգրավված էր թատերական ներկայացումների ձևավորման մեջ և համագործակցում էր ականավոր մշակութային գործիչների հետ: 1918-ին դերասան Յուրի Յուրևի «Ողբերգություն» թատրոնի համար նկարիչ Մ. Դոբուժինսկու, դեկորատոր Օ.Ալեգրիի և ռեժիսոր Ա. Գրանովսկու հետ միասին Ալեքսանդր Թամանյանը նախագծեց Շեքսպիրի «Մակբեթ» ողբերգության բեմադրությունը, որը հաջողությամբ ներկայացվեց Չինիսելլի կրկեսի շենքում:

Ալեքսանդր Թամանյանը նախագծեց Շեքսպիրի «Մակբեթ» ողբերգության բեմադրությունը

Մեր ընտրությունը կանգ առավ ակադեմիկոս Ալեքսանդր Իվանովիչ Թամանովի (Թամանյանի) վրա՝ ականավոր ճարտարապետ, ով հետագայում շատ բան արեց Խորհրդային Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի կառուցման գործում։ Թամանովը, բացի իր ակնառու տաղանդից, չափազանց հմայիչ անձնավորություն էր և վայելում էր ոչ միայն մեծ հեղինակություն գեղարվեստական աշխարհում, այլև բացառիկ սեր ու վստահություն։ Այդ իսկ պատճառով նա Արվեստի ակադեմիայում մեր հանդիպումների մշտական նախագահն էր»։Ռուս դրամատիկ դերասան, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ (1939), Պետական մրցանակի դափնեկիր (1943)՝ Յուրի Յուրևի (1872-1948) գրություններից: Ռուսերենից թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը։

1918-ին, համագործակցելով ռեժիսոր Ա. Ալեքսեև-Յակովլևի հետ, Թամանյանը ստեղծեց մասսայական ժողովրդական թատրոնի էսքիզներ:

1919-ին ակադեմիկոս Ալեքսանդր Իվանովիչ Թամանյանը մեկնում է Անապա՝ իր ընտանիքին միանալու համար:

Կտեսնեք՝ ապրելու ու կառուցելու եմ Հայաստանում»,-Ա. Թամանյանն ասել է իր ընկեր Եվգենի Շրետերին Սանկտ Պետերբուրգում ուսումնառության տարիներին

Ալեքսանդր Թամանյանը Հայաստանում

Դարեր շարունակ քրիստոնյա Արևմտյան Հայաստանը գտնվում էր Օսմանյան կայսրության տիրապետության տակ: 1913-ին Թուրքիայում իշխանության եկան երիտթուրքերը, ովքեր 1915-ին իրականացրեցին հայ ժողովրդի ցեղասպանությունը: Ավելի քան 1,5 միլիոն հայեր, 1 միլիոն հույներ և 800,000 ասորիներ սպանվեցին տարբեր դաժան ձևերով: Հրաշքով ողջ մնացած հայերը ցրվեցին աշխարհով մեկ, շատերը հասան Ռուսաստանի կայսրություն և Արևելյան Հայաստան:

Արևելյան Հայաստանը պայքարեց Օսմանյան կայսրության բազմաթիվ արշավանքների դեմ և հաղթեց Սարդարապատի ճակատամարտում, որը տեղի է ունեցել 1918-նի մայիսի 21-29-ը (Սարդարապատը գտնվում է մայրաքաղաք Երևանից 40 կմ հեռավորության վրա): 1918-ի մայիսի 28-ին Հայ ազգային խորհուրդը հռչակեց Հայաստանի անկախությունը: Ռուսաստանից և աշխարհի տարբեր կողմերից հայերը շտապեցին դեպի անկախ Հայաստան, վերականգնելու իրենց հայրենիքը:

1918-նի հուլիսին Ալեքսանդր Թամանյանը և նկարիչ Հակոբ Կոջոյանը նախագծեցին Հայաստանի առաջին հանրապետության զինանշանը: Ի տարբերություն ներկա զինանշանի՝ այս տարբերակում խորհրդանիշները տեղադրվել էին մի փոքր այլ կարգով, արծիվն ու առյուծը ավելի սպառնալի տեսք ունեին, իսկ Նոյյան տապանը բացակայում էր:

Հայաստանի զինանշան: Հեղինակներ Ա. Թամանյան և նկարիչ Հ. Կոջոյան, 1918

Հայաստանի ներկա զինանշանը ընդունվել է 1992-ի ապրիլի 19-ին

1919-ին Ալեքսանդր Թամանյանը իր սրտի կանչով տեղափոխվեց Հայաստան՝ իր գիտելիքներն ու փորձը կիրառելու Հայրենիքի վերականգնման գործում և իրականացնելու իր երազանքը` ապրել և արարել իր հայրենի հողի վրա: Թամանյանը նշանակվում է Հայաստանի գլխավոր ճարտարապետ և անցնում բուռն աշխատանքի Երևանում: Երկրի համար շատ դժվար ժամանակաշրջան էր, գրեթե ոչինչ չէր կառուցվում: Ունենալով լայնածավալ շինարարական ծրագրեր՝ Թամանյանը ուսումնասիրում է տեղական շինանյութերը, հատկապես քարերը և նոր քարհանքերի զարգացման հնարավորությունը:

Հայաստանում իր առաջին օրերից Թամանյանը մանրակրկիտ ուսումնասիրում է ճարտարապետական հուշարձանները և կազմակերպում է դրանց պահպանությունը: 1919-ի հոկտեմբերին, կառավարության կողմից հատուկ վկայական ստանալով, Թամանյանը այցելեց Անի քաղաք, Ապարան, բարձրացավ Արագած լեռան արևելյան կիրճով դեպի ջրվեժը և այցելեց Հայաստանի այլ վայրեր՝ հնագույն ճարտարապետությունը ուսումնասիրելու համար:

1920 թվականների սկզբին Երևանը փոշոտ գավառական քաղաք էր պատերազմից անմիջապես հետո՝ աղքատություն, հիվանդություններ, սով

1920-ին Թամանյանի կինը՝ Կամիլլա Մատվեևնան, երեխաների հետ տեղափոխվեց Անապայից Էրիվան (Երևան), և Թամանյանների ընտանիքը վերամիավորվեց:

Ալեքսանդր Թամանյանը շարունակում էր աշխատել մայրաքաղաք Երևանում, բայց 1921-ի ապրիլին անկայուն քաղաքական իրադրության պատճառով նա և իր ընտանիքը ստիպված էին մեկնել Պարսկաստան։ Թավրիզ քաղաքում Ալեքսանդր Թամանյանը նախագծում է կենտրոնական փողոցներից մեկի շենքերը: 1922-ին Հայաստանը դարձավ Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, որը Խորհրդային Միության կազմում էր մինչև Հայաստանի երկրորդ անկախությունը 1991-ին : Հայաստանի նոր կառավարությունը մի շարք պաշտոնական հրավերներ ուղարկեց Ալեքսանդր Թամանյանին՝ հորդորելով վերադարնալ աշխատելու իր մասնագիտությամբ: 1923-ի մարտին Թամանյանը վերադարնում է Հայաստան:

Խորհրդային Հայաստանում աշխատանքի առաջին օրերից, Ալեքսանդր Թամանյանը նշանակվում է Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի ճարտարապետական և տեխնիկական գործերի խորհրդական, ղեկավարող պաշտոններ է զբաղեցնում Ժողովրդական տնտեսության խորհրդում և Պետպլանավորման կոմիտեում: Թամանյանը ստիպված էր զբաղվել տեխնիկական և շինարարական բոլոր հարցերով՝ որոնցից շատերը կապված չէին ճարտարապետության հետ, բայց պահանջում էին շատ ժամանակ և ուշադրություն: 1926-ից ի վեր, աստիճանաբար ազատվելով այդ պաշտոններից, Թամանյանը իր ուշադրությունը կենտրոնացրեց նախագծային աշխատանքների վրա՝ Հայաստանի առաջին ճարտարապետական արվեստանոցում, որը նա կազմակերպեց:

1923-ին ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանի նախաձեռնությամբ Հայաստանի կառավարությունը ստեղծեց Հայկական հնությունների պահպանության հատուկ կոմիտե։ Այս կոմիտեն իրականացրել է Հայաստանի բոլոր արժեքավոր օբյեկտների գրանցումը։ Հայկական տեսարժան վայրերի առաջին ցանկը, ներառյալ հնագիտական և ճարտարապետական ժառանգության շուրջ 80 օբյեկտ, ստեղծվել է 1920 թվականների վերջին։ Պետական ժառանգության նոր ցանկը ստեղծվել է 1930 թվականներին։ Ալեքսանդր Թամանյանը որպես այս կոմիտեի նախագահ, լրջորեն էր վերաբերվում հին ճարտարապետական հուշարձանների պահպանության գործին: Այս կարևոր աշխատանքը հեշտացնելու համար Հայաստանը բաժանվեց 10 հնագիտական շրջանների: Ալեքսանդր Թամանյանը պահպանեց Հայկական հնությունների պահպանության կոմիտեի նախագահի պաշտոնը մինչ իր մահը 1936-ին:

Հայաստանի ճարտարապետների միությունը ստեղծվել է 1932-ին Երևանում և նպատակն է նպաստել հայկական ճարտարապետության զարգացմանը։

Ա. Թամանյանը և շինարարը Երերույքի տաճարի վերակառուցման ժամանակ, 1928

Երևանի առաջին հիդրոէլեկտրակայանը

Առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջ (1915) Հայաստանում շահագործվում էին ինը փոքր հիդրոէլեկտրակայաններ:

1923-ին որոշում կայացվեց կառուցել Երևանի առաջին հզոր հիդրոէլեկտրակայանը, որն այդ ժամանակ Խորհրդային Միությունում կառուցվող առաջին խոշոր էլեկտրակայաններից մեկն էր: Բազմաթիվ դժվարություններ կային, քանի որ անհրաժեշտ նյութեր և սարքավորումներ արտադրող գործարանները բացակայում էին, բայց մասնագետները հաղթահարեցին բոլոր խնդիրները:

Ալեքսանդր Թամանյանի նախագծով Երևանում կառուցվեց հիդրոէլեկտրակայանի շենքը, որը գտնվում էր Հրազդան գետի գեղատեսիլ հատվածում: Շենքը կառուցված է կոպիտ սրբատաշ բազալտից, մեծ կամարակապ բացվածքներով և խիստ մոնումենտալ ճակատով, որը ներդաշնակ էր շրջակա լանդշաֆտին: Կողքի ժայռի տակ, նույն ոճով կառուցվել էր տրանսֆորմատորային ենթակայան:

Երևանի Հէկ-1-ի կառուցման ժամանակ: Աջ կողմում՝ վերևում, կանգնած է Ա. Թամանյանը (մորուքով, սև զգեստով և գլխարկ-շլյապայով)

Երևանի Հէկ-1 հարավ-արևելքից

Հիդրոկայանի ճարտարապետական կառույցների ընդհանուր կոմպոզիցիայի մեջ ես փորձել եմ օգտագործել հայկական հին ճարտարապետության մեթոդներն ու տեղական շինանյութերը։ Շենքերի ծավալների ու դրանց ճակատների հարթությունների և կիրճի բազալտային լանջերի հետ կոմպոզիցիոն կապ ստեղծելու անհրաժեշտությունը թելադրում էին պարզ ձևեր ու քարի կոպիտ մշակում։ Կառույցի հարստացնող տարրերն էին էլեկտրական ժամացույցով աշտարակը, կղմինդրե կտուրը, հոսող ջուրն ու առատ կանաչը»:Ա. Թամանյան

Այս համալիրը արդյունաբերական շինարարության մեջ հայկական ճարտարապետության հին ձևերի ստեղծագործական օգտագործման օրինակ է: Այս համալիրի շարունակությունը Այղր լճի ջրի պոմպակայանն էր, որը ոռոգում էր մեծ տարածքներ այգիներով և բանջարանոցներով:

1924-ին Երևանի էլեկտրակայանի բացումը համապետական տոն էր: Մարդիկ դուրս էին եկել փողոց և անհամբեր սպասում էին դրա գործարկմանը: Երբ փողոցներն ու տները լուսավորվեցին պայծառ լույսով, մարդկանց ուրախությունը անչափ էր: Մենք գիտենք, թե ինչպես է հզոր էլեկտրաէներգիան փոխել է մարդկանց ապրելակերպը: Հիդրոէլեկտրակայաններ կառուցվել են նաև այլ քաղաքներում: Դա հսկայական առաջընթաց էր Հայաստանի զարգացման գործում:

Այղր լճի ջրի պոմպակայանը, որը գտնվում է Արարատյան դաշտում

Տրանսֆորմատորային ենթակայանը այս օրերին: Լուսանկարը՝ ճարտարապետ Պավել Ջանգիրով

Ճարտարապետ Պավել Ջանգիրովի հոդվածից՝

«Հեք շենքը՝ տրանսֆորմատորային ենթակայանի հետ միասին, շատ ներդաշնակ տեսք ուներ Հրազդանի կիրճի բնապատկերի ֆոնին։ Մատիրոս Սարյանը «Խորհրդային Հայաստան» թերթում հիացական էր արտահայտվել Թամանյանի նախագծի մասին, որը նրա կարծիքով «ստվերել է հին Երևանի բոլոր շեքները ու դարձել քաղաքի բնակիչների համար ուխտագնացության վայր տոն օրերին»։

(հոդվածը կարող եք կարդալ այստեղ)

Երևանի առաջին հիդրոէլեկտրակայանը այս օրերին: Լուսանկարը՝ ճարտարապետ Պավել Ջանգիրով

Հանրապետության ճարտարապետության զարգացման գործի համար, 1926-ին Ալեքսանդր Թամանյանին շնորհվել է ՀԽՍՀ Ժողովրդական ճարտարապետի կոչումը:

Երևանի գլխավոր հատակագիծը

Երևանը աշխարհի ամենահին քաղաքներից մեկն է: Վանի (Ուրարտու) թագավորության արքա Արգիշտի Ա-ն իր տիրակալության 5-րդ տարում` մ.թ.ա. 782-ին, հիմնադրում է Էրեբունի ամրոց-քաղաքը՝ ներկայիս Երևանը: Երևանը 29 տարով Հռոմից մեծ է: Ալեքսանդր Թամանյանի ստեղծագործական տաղանդը արտահայտվեց նաև քաղաքաշինության մեջ: Դեռ 1919-ին Ալեքսանդր Թամանյանը սկսեց մշակել Երևանի գլխավոր հատակագիծը: 1924-ի ապրիլի 3-ին Ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը հաստատեց Թամանյանի Երևան քաղաքի վերակառուցման և զարգացման հատակագիծը:

Երևանը դարձավ Խորհրդային Միության առաջին քաղաքը, որի համար մշակվեց վերակառուցման ընդհանուր նախագիծ: Նախագիծը նախատեսված էր 150 հազար բնակչի համար: Այս ցուցանիշը վերանայվեց շատ անգամ, երբ արդյունաբերությունը սկսեց արագ զարգանալ և երկրի բնակչությունը սկսեց արագ աճել: Հատակագծի առաջին հաստատման օրից մինչև իր կյանքի վերջը Թամանյանը չի դադարեցրել իր աշխատանքը այն բարելավելու և վերանայելու ուղղությամբ:

Հաշվի առնելով Երևանի մայրցամաքային, շատ շոգ և չոր կլիման, Ալեքսանդր Թամանյանը այն նախագծեց որպես «Քաղաք-պարտեզ (քաղաք-այգի)»՝ բազմաթիվ կանաչ տարածքներով: Նա ճշգրիտ չէր հետևել հայտնի տնտեսագետ Էբենիզեր Հովարդի սկզբունքներին, որոնք օգտագործվում էին Եվրոպայում, որտեղ կանաչ տարածքները պարզապես խոշորացված տնային հողատարածքներ էին: Թամանյանի դասավորությունը ներառում էր հասարակական զբոսայգիներ, բուլվարներ և կանաչ տարածքներ փողոցների մայթերի երկայնքով: Այսպիսով, Երևանի փողոցների լայնությունը ավելացվեց հյուսիսային քաղաքների համար ընդունված նորմայի համեմատ 3-10 մետրով: Երևանի պլանավորման ժամանակ Ալեքսանդր Թամանյանը կիրառեց փողոցների ճառագայթային ցանց, որը դյուրացրեց տրանսպորտային կապերը ծայրամասի երկայնքով՝ շրջանցելով կենտրոնը և ստեղծելով ծայրամասի ամենակարճ կապը կենտրոնի հետ:

Ա. Թամանյանը ստեղծեց Երևան մայրաքաղաքի գլխավոր հատակագիծը

Երևանի հատակագիծը մշակելիս, իմ նպատակն է եղել մեր Խորհրդային Հայաստանի կենտրոնը ստեհծել այն ձևով, որ նա համապատասխաներ մեր կյանքի պահանջների բոլոր ասպարեզներում՝
վարչական, արդյունաբերական, առևտրական, կուլտուրական, և միաժամանակ լիներ առողջ, հարմար և գեղեցիկ մի բնակավայր 150 հազար բնակչության համար։ Իմ նախագծում ես օգտագործել եմ քաղաք-պարտեզի սկզբունքը և ձևերը, որպեզ լավագույն օրինակ և ամենահաջող ձևը նոր քաղաքների ստեղծման ասպարեզում»:Ա. Թամանյանը Երևանի գլխավոր հատակագծի մասին, 1924

Ըստ Թամանյանի հատակագծի, քաղաքը բաժանվում է մի քանի շրջանի: Քաղաքի կենտրոնում Թամանյանը տեղադրեց վարչական շրջանը, որտեղ պետական շենքերը (Կառավարական տուն և այն), դասավորված են Լենինի անվան նոր օվալաձև հրապարակի շուրջ (այժմ՝Հանրապետության հրապարակ):

Ա. Թամանյան՝ Լենինի (Հանրապետության) հրապարակի կառուցապատման մի տարբերակի հատակագիծ, 1929

Մոտակայքում, հարավ-արևմուտք ուղղությամբ, Թամանյանը տեղադրեց առևտրի շրջանը, առևտրային բնույթի շենքերով շուկայի հրապարակի շուրջ: Շուկայի հրապարակից ոչ հեռու, հարավ-արևելյան ուղղությամբ, Թամանյանը տեղադրեց արդյունաբերական շրջանը, երկաթուղային գծերի մոտ և այնպես, որ քամին փոշին և մուրը տանի քաղաքից դուրս: Թամանյանը համալսարանական թաղամասը տեղակայեց քաղաքի հյուսիս-արևելքում: Համալսարանը նախագծվեց որպես առանձին շենքեր խմբավորված ըստ տարբեր բաժինների: Նշանակալից բաժիններից մեկը Բժշկական ֆակուլտետն էր կլինիկական հիվանդանոցով: Քաղաքի կենտրոնից ոչ հեռու հյուսիսային ուղղությամբ, Թամանյանը տեղադրեց նոր թատերական հրապարակ՝ Ժողովրդական Տուն թատրոնով, կոնսերվատորիայով և արվեստի դպրոցով: Քաղաքի բարձրադիր սարահարթի վրա Երևաի հյուսիսարևմտյան մասում, Թամանյանը մարզադաշտ տեղադրեց: Քաղաքի արևմտյան մասում Կոնդ բլրի վրա Թամանյանը տեղադրեց Թանգարանային շրջանը՝ Պետական թանգարանի ութ շենքերով դասավորված հրապարակի շուրջ: Ենթադրվում էր, որ բլրի լանջի երկայնքով լայն սանդուղք պետք է տաներ դեպի քաղաքի գլխավոր պողոտա: Ալեքսանդր Թամանյանը հոգ է տարել քաղաքի կլիմայի և բնակիչների առողջության մասին, պլանավորելով շրջանային այգու տարածքը քաղաքի շուրջ՝ շատրվաններով, լողավազաններով և խաղահրապարակներով երեխաների համար: Առողջարանները տեղակայված էին Հրազդան գետի քամուց պաշտպանված ձախ ափին: Քաղաքի լավ մտածված դասավորությունը բացում էր Մասիս (Արարատ) լեռան գեղատեսիլ տեսարանը:

Ա. Թամանյան՝ Երևան մայրաքաղաքի գլխավոր հատակագիծ, 1932

Ալեքսանդր Թամանյանի երկու ինքնատիպ գաղափարներն իրականացվել են տասնամյակներ անց և հսկայական փոփոխություններով՝ Հյուսիսային պողոտան և Կասկադ համալիրը: Ըստ Թամանյանի գաղափարի, Հյուսիսային պողոտան պետկ է որ միացներ երկու հիմնական հրապարակները՝ Լենինի (այժմ Հանրապետության հրապարակ) և Թատրոնային (այժմ Ազատության հրապարակ): Հյուսիսային պողոտան բացվել է միայն 2007-ին և ուրիշ է։ Այնտեղ կան թանկարժեք բազմաբնակարան շենքեր, մեծ բրենդային խանութներ և սրճարաններ:

Թամանյանի կողմից 1927-ին պլանավորված թանգարանային համալիրն ի սկզբանե ստեղծվել էր, որ միացնի քաղաքի կենտրոնային և հյուսիսային թաղամասերը հսկայական կանաչ տարածքի հետ, գտնվող քաղաքի ամենաբարձր կետերից մեկում, Կոնդում և որ այնտեղից ջրվեժները և այգիները կասկադով իջնեն քաղաք: Այս նախագիծը հիմնականում մոռացության մատնվեց՝ մինչև 1970 թվականների վերջին Երևանի գլխավոր ճարտարապետը Ջիմ Թորոսյանը այն նոր շունչ տվեց բազմաթիվ նոր գաղափարներով: Կասկադի թանգարանում այժմ գործում է Գաֆեսճյան արվեստի կենտրոնը:

Կասկադը կառուցվել է 1970-ին, 1980-ին և 21-րդ դարում

Երևանի հատակագիծը մշակելիս Թամանյանը այն վերանայել է 1932-ին՝ 180 000, 1934-ին՝ 250 000 և 1935-ին՝ 250 000-500 000 բնակչության համար, ներառյալ Քանաքեռի սարահարթի և Հրազդան գետի աջ ափի զարգացումը, որը ցույց է տրված հատակագծի նախորդ տարբերակներում՝ որպես պահուստային տարածքներ:

Մի յուրահատուկ կոլորիտով, բայց շատ անհրապույր և գավառական հին քաղաք Երևանի տեղում Ալեքսանդր Թամանյանը ստեղծում էր օրիգինալ, գեղեցիկ, հարմարավետ Երևան՝ արդյունաբերական և մշակութային խոշոր կենտրոն, Հայաստանի ժամանակակից մայրաքաղաքը: Կային մարդիկ որ դա չէին հասկանում: 1927-1928 թվականներին մամուլում և հանրային հանրահավաքներում հարձակումները Երևանի հատակագծի վերաբերյալ Թամանյանին մեծ հոգեկան ցավ պատճառեցին և ազդեցին նրա առողջության վրա, բայց ամեն անգամ նա հաջողությամբ ապացուցում էր իր հատակագծի ճիշտ և անհրաժեշտ լինելը:

Երևան քաղաքը անվանում են «վարդագույն քաղաք», քանի որ շինությունների մեծամասնությունը կառուցված են բնորոշ կրեմի և վարդագույն երանգների եզակի հրաբխային քարից: Ալեքսանդր Թամանյանը ընտրեց «տուֆ» կոչվող այս քարը, որը առատորեն հանդիպում է Հայաստանում և հազվադեպ՝ տարածաշրջանից դուրս: Երևանն այս քարից կառուցված միակ խոշոր քաղաքն է: Թամանյանի մահից հետո գլխավոր հատակագծի հիմնական սկզբունքները խեղաթյուրվեցին: ժամանակն էր այդպիսին:

Թամանյանը ստեղծեց նաև Հայաստանի այլ քաղաքների հատակագծերը, որոնք մեծ մասամբ չեն իրականացվել՝ Լենինականի (Գյումրի), Վաղարշապատի (Էջմիածին), Նոր Բայազետի (Գավառ), Ստեփանակերտի, Լուկաշինի (Արմավիր), Գավառի, Հրազդանի, Նուբարաշենի (Սովետաշեն), Նոր Արաբկիրի: Նուբարաշեն և Լուկաշին գյուղերի համար Ալեքսանդր Թամանյանը նախագծել է նաև շենքեր:

Ա. Թամանյան՝ Նոր Արաբկիրի հատակագիծ, 1925

Ա. Թամանյան՝ Նուբարաշենի հատակագիծ, 1926

Ա. Թամանյան՝ Լուկաշինի (Արմավիր) հատակագիծ, 1926

Ա. Թամանյան՝ Վաղարշապատի (Էջմիածին) հատակագիծ, 1926

Ա. Թամանյանը իր աշխատանքային սենյակում, Երևան, 1930 թվականներ

Իմ բոլոր աշխատանքներում, սկսած 1923 թվականից, ես ջանացել եմ օգտագործել անցած դարերի ճարտարապետական ժառանգությունը։ Ես ձգտել եմ գտնել այնպիսի ձևեր, որոնք համապատասխանեն երկրի կլիմայական պայմաններին և բնությանը, ինչպես նաև արտացոլելու Հայաստանի ժողովրդական ստեղծագործությունը: Այս աշխատանքներում ես ձգտել եմ գտնել ազգային ճարտարապետական ձևի և սոցիալիստական բովանդակության միասնության լուծումը»:Ալեքսանդր Թամանյան, 1935

Երևանի oպերայի և բալետի թատրոնը

Երևանի ամենասիրված շենքերից և խորհրդանիշներից մեկը Ալեքսանդր Թամանյանի հոյակապ ստեղծումն է՝ Օպերայի և բալետի թատրոնը: Այն մշակույթի և երաժշտության կենտրոն է, շրջապատված կարապի լճի պուրակով: Մարդիկ թատրոնն անվանում են պարզապես «Օպերա», և բոլորը գիտեն դրա կենտրոնական դիրքը: Շենքի մի կողմում Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնն է, իսկ մյուս կողմում ՝ Արամ Խաչատրյանի անվան համերգասրահը: Օպերայի և բալետի թատրոնը նախագծելու և կառուցելու համար (այն ժամանակ այն կոչվում էր Ժողովրդական տուն) Թամանյանից շատ ժամանակ, ջանք և եռանդ էր պահանջում և նա այդ աշխատանքով էր զբաղված 1926-ից մինչ և իր կյանքի վերջը 1936-ին:

Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոն. Դահլիճը կրում է հայ ականավոր կոմպոզիտոր և դիրիժոր Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անունը

1926 թ-ի հունվարին թատրոնի կառուցման մասին կառավարության որոշում ընդունվեց և Թամանյանին հանձնարարվեց նախագծել այն: Միևնույն ժամանակ հայտարարվեց համամիութենական մրցույթ այս շենքի նախագծման համար: Ժյուրիի կազմում էին ճարտարապետության ակադեմիկոս Ալեքսեյ Վիկտորովիչ Շչուսևը և թատրոնի հայտնի նկարիչ Գեորգի Բոգդանովիչ Յակուլովը: Մրցույթը նոր արժանի որոշում չտվեց, և Թամանյանը շարունակեց իր աշխատանքը: Իր նախագծում Թամանյանը որոշեց օգտագործել հայկական ավանդական ճարտարապետությունը ժամանակակից լավագույն ճարտարապետական նորամուծություններով: Թամանյանի պլանը տպավորիչ էր իր հանճարով. թատրոն՝ ամառային և ձմեռային ամֆիթատրոններով և երկու բեմերով: Խոշոր մշակութային իրադարձությունների ժամանակ հատուկ մեխանիզմների շնորհիվ բեմերը և աթոռները կկարողանային պտտվել, ստեղծելով մեկ մեծ հանդիսարան մոտ 3000 մարդու համար: Կոմպոզիցիան հիմնված էր եռապորտալացված մեքենայացված բեմի վրա, որը ունեցել է հելլենական ամֆիթատրոն՝ թատրոնների ղեկավարներին բեմադրված արտադրությունների համար լայն հնարավորություններ ընձեռելու համար:

Ճարտարապետ Ա. Թամանյան՝ Ժողովրդական տուն (թատրոն), գծանկար 1931թ

Երևանի գլխավոր նախագծում Թամանյանը թատրոնի համար վայր էր ընտրել քաղաքի հյուսիսային առանցքի վրա՝ Լենինի (այժմ՝ Հանրապետության) հրապարակից 350 մետր հեռավորության վրա: Ենթադրվում էր, որ Հյուսիսային պողոտան ձգվում է քաղաքի կենտրոնից և առաջարկում գեղեցիկ տեսարան դեպի թատրոնի շենքը, որը կանխատեսվում է Քանաքեռ թաղամասի լանջերի ֆոնին: 1927-1932 թթ-ին Թամանյանն ավարտեց նախագծի մի շարք տարբերակներ: 1932 թ-ին հաստատվեց մի տարբերակ, որը հիմք ծառայեց աշխատանքային գծագրերի և շենքային կառույցների համար:

Ա. Թամանյան՝ Թատրոնի տարբերակը

Ա. Թամանյան՝ Թատրոնի տարբերակները

Թամանյանի առաջարկած շենքի կազմը. Կենտրոնում՝ հյուսիսային հիմնական առանցքի երկայնքով, կա մեքենայացված բեմ, երկու կողմերում էլ նույնական երեք մասից բաղկացած բեմական պորտալներ են: Հարավից հարում է ձմեռային թատրոնի համերգասրահը՝ 1290 հանդիսատեսի համար նախատեսված, որը հագեցած է օժանդակ լսարաններով, իսկ հյուսիսից՝ 2000 հանդիսատեսի համար ամառային համերգասրահ՝ շրջապատված երկաստիճան սյունաշարով, որի վրա գտնվում է տանիքը: Թամանյանի մտահղացմամբ ամառային դահլիճը արտաքին պատեր չուներ, սահմանափակված էր միայն սյունասրահով և բացվում էր դեպի թատրոնին հարող այգին, որը կփոխարիներ նախասրահին և ճեմասրահին:

Ճարտարապետ Ա. Թամանյան՝ ամառային համերգասրահի բաց ամֆիթատրոնային տարբերակը (այժմ՛ Արամ Խաչատրյան համերգասրահ)

Արևելքից և արևմուտքից բեմին կից են չորս շենքեր` գեղարվեստական և կոմունալ սենյակներով: Այս շենքերը կազմում են բակեր, որոնց միջոցով թեքահարթակ է անցնում ՝ բեմը սպասարկելու համար: Այս կոմպոզիցիան ուներ կենտրոնական բարձր ծավալ, որին երկու կողմերից հարում էին դահլիճների կիսագլանաձև ծավալները: Ենթադրվում էր, որ բոլոր փուլերը հագեցած կլինեին երկաթյա վարագույրներով, որոնք կարող էին անջատել դահլիճներից մեկը հրդեհի դեպքում: Թամանյանի բեմավորած թատրոնի ինտերիերը շատ շքեղ է` գեղանկարչության և քանդակագործության, մարմարի և հայկական դեկորատիվ քարերի օգտագործմամբ:

Ճարտարապետ Ա. Թամանյան՝ թատրոնի ճակատի գծանկար, 1932

Ճարտարապետ Ա. Թամանյան՝ թատրոնի մանրակերտի տարբերակ

Թատրոնի շենքի քարի տեղադրման արարողությունը տեղի ունեցավ 1932-ի գարնանը, և Թամանյանն անձամբ էր վերահսկում Օպերայի շենքի շինարարության մեկնարկը: Ալեքսանդր Հովհաննեսի Թամանյանի մահից հետո՝ 1936-ին, թատրոնի ձևավորումը և կառուցումը վստահվեց ճարտարապետ Գևորգ (Գեորգի) Ալեքսանդրի Թամանյանին՝ նրա ավագ որդուն, ով աշխատում էր իր հոր հետ, ինչպես նաև մյուս երիտասարդ տաղանդավոր ճարտարապետները:

Փորագրությունը թատրոնի պատի վրա

Գևորգ Թամանյանը մշակել է ներքին գծագրերը, հիմնվելով իր տաղանդավոր հայրիկի կողմից թողած բանավոր դիտողությունների և գրառումների վրա: Գևորգ Թամանյանն ամբողջությամբ նախագծել է Արամ Խաչատրյան համերգասրահը, որպեսզի փակ շենքը օպերայի թատրոնի հետ մեկ ամբողջական տեսք ունենա։

Գևորգ Թամանյան (1910-1993)՝ ՀՍՍՀ պատվավոր ճարտարապետ և շինարար, Ա. Թամանյանի ավագ որդին: Նա ավարտեց իր հոր նախագծերի մեծ մասը և նախագծեց իր հիանալի շենքերը

Արամ Խաչատրյան համերգասրահը Երևանի ճարտարապետական գոհարներից է: Գևորգ Թամանյանը նախագծել է այս համերգասրահը, որը կրում է խորհրդային հայտնի կոմպոզիտորի և դիրիժորի անունը: Արամ Խաչատրյանի ամենահայտնի ստեղծագործությունը «Սուսերով պարն է»՝ «Գայանե» բալետից

Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնի կառուցումը

Փայլուն հայ քարատաշ վարպետները

Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնը

Աահմանափակված ֆինանսավորման պատճառով (միայն 13 միլիոն ռուբլի), ծրագրի մեծ մասը ենթարկվեց մեծ փոփոխությունների: Այսպիսով, նախատեսված ներքին շքեղ հարդարանքից միայն մնաց հիմնական սանդուղքի մարմարե երեսը: Արվեստների սինթեզը բացառվում էր: Նման պայմաններում թատրոնն օգտագործվում էր 1939-1978 թվականներին: Ալեքսանդր Թամանյանի 100-ամյակի առթիվ՝ 1978-ին թատրոնում վերանորոգումներ են կատարվել:

1937-ին Օպերային թատրոնի նախագիծը ներկայացվեց Փարիզի միջազգային ցուցահանդեսում և նվաճեց ոսկե մեդալ:

Շառլ Ազնավուրին նվիրված (նա ներկա էր) համերգի ժամանակ Հայաստանի օպերայի և բալետի թատրոնի դահլիճում։ Լուսանկար՝ Զարուհի Թամանյան, 02.06.2017

Պատշգամբը և քարե զարդարանքը

Արամ Խաչատրյան համերգասրահ

Համերգ՝ Արամ Խաչատուրյան համերգասրահ

ՀՀ վաստակավոր արտիստ Ռուբեն Մուրադյանը բացահայտում է Օպերայի և Բալետի թատրոնը (տեսանյութ)

Ճարտարապետությունը մարդկանց համար առավել հասկանալի արվեստն է, ուստի ճարտարապետության բարձր մակարդակը քաղաքում կրթական մեծ նշանակություն ունի»:
Ալեքսանդր Թամանյան, 1934

Հայաստանի Հանրապետության Կառավարական տուն

Ալեքսանդր Թամանյանի աշխատանքում առանձնահատուկ տեղ է գրավում Երևանի Կառավարական տան շքեղ շենքը: Այն իսկապես ճարտարապետության գլուխգործոց է և ստեղծված է համաշխարհային ամենաբարձր մակարդակով:

1926-1928 թվականներին Թամանյանը նախագծեց Հողժողկոմատի (Հողային հարցերով զբաղվող ժողովրդական Կոմիսարիատի) կառավարական շենքը, որը նա նախատեսնում էր որպես Լենինի օվալաձև հրապարակի (այժմ՝ Հանրապետության հրապարակ) անսամբլի զարգացման առաջին շենքը: Նշենք, որ ակադեմիկոս Թամանյանը միշտ վերահսկել էր իր նախագծված շենքերի շինարարությունը: Մեծանուն ճարտարապետը շինհրապարակում ուշադիր ուսումնասիրում էր յուրաքանչյուր մանրուք, զրուցում էր վարպետների և աշխատողների հետ և շատ պահանջկոտորեն վերահսկում էր բոլոր աշխատանքների որակը: Հողժողկոմատի շենքը կառուցվել է վարդագույն ֆելզիտ տուֆից, բազալտե հիմքի վրա: Շենքի շինարարությունն ավարտվել է 1929-ին:

Երևանի գեղեցիկ Կառավարական տունը

1930-ի դեկտեմբերին Ալեքսանդր Թամանյանը ընտրվեց ՀԽՇ գիտությունների ինստիտուտի ակադեմիկոս: Մեծ ոգեշնչմամբ Թամանյանը աշխատել էր 1932-1936 թվականներին Կառավարական տան շենքի վրա, որի մեջ նա ներդաշնակորեն մակագրել է Հողժողկոմատի արդեն կառուցված շենքը:

Կառավարական տան նախագիծ, Ա.Թամանյան, Երևան: Կենտրոնական մասը չի կառուցվել, ինչը փոխել է արտաքին տեսքը և նվազեցրել շենքի ֆունկցիոնալությունը

Կառավարական տան շենքը տպավորիչ է իր գեղեցկությամբ. քարե հզոր արկադներ, սյունաշարեր, նրբագեղ կորեր: Ժամացույցի բարձր աշտարակը, որի վերին մասում հայկական դրոշն է, բաժանում է հիմնական ճակատը: Թամանյանը վերակենդանացրեց հայկական քանդակագործության արվեստը՝ դրան տալով նոր բովանդակություն: Շենքի քարե զարդարանքը ներառում է ավանդական մոտիվներ, ինչպիսիք են խաղողի և նռան գեղարվեստորեն միահյուսված ճյուղերը, ցորենի ձողերը, թռչունների և կենդանիների գլուխները: Հիասքանչ է հայ քանդակագործների հմտությունը:

Փոփոխված պլանը

Ալեքսանդր Թամանյանի անժամանակ մահից հետո նախագիծը վարպետորեն իրագործեց և ավարտեց նրա ավագ որդին՝ տաղանդավոր ճարտարապետ Գևորգ (Գեորգի) Ալեքսանդի Թամանյանը, ով երկար տարիներ իր հոր «աջ ձեռքն էր» եղել: Կառավարական տան 600 հոգու համար նախատեսված նիստերի մեծ դահլիճը ամբողջությամբ նախագծվել է Գևորգ Թամանյանի կողմից: Կառավարական տունը կառուցվել է նախնական հատակագծի մեծ կրճատումներով, միջոցների բացակայության պատճառով: Չնայած դրան՝ շենքը շատ գեղեցիկ է: Շենքի հիմնական մասի շինարարությունն ավարտվել է 1941-ին, իսկ ամբողջ շենքը՝ 1952-ին:

Կառավարական տան նախագծի համար Ալեքսանդր Թամանյանը 1942-ին հետմահու արժանացավ Ստալինյան մրցանակի:

Կառավարական տունը՝ միշտ տպավորիչ է իր գեղեցկությամբ

Շենքի գեղեցիկ թեքումը

Կառավարության շենք (Facebook է հարկավոր)

Շենքի մանրամասները

Քարե զարդարանք

Հայ քանդակագործների հոյակապ արվեստը

Թամանյանի արվեստանոցը

Ալեքսանդր Թամանյանը Հայաստան տեղափոխվելուց անմիջապես հետո հիմնեց ճարտարապետական արվեստանոց, որտեղ մասնագետների թիմեր միասին էին աշխատում: Արվեստանոցը տեղակայված էր նախ Պողոս-Պետրոս եկեղեցու դպրոցում ապա թատրոնի կառուցման տարածքում գտնվող փայտե շենքում: Ճարտարապետների և ճարտարագետների մի խումբ աշխատում էր Թամանյանի արտադրամասում, մի քանի ճարտարապետներ հրավիրվել էին Ռուսաստանից, մնացածը համալսարանի տեխնիկական ֆակուլտետի տեղական շրջանավարտներ և արդյունաբերական տեխնիկումի շինարարական ֆակուլտետի շրջանավարտներ էին: Դա շատ աշխատասեր, լավ համակարգված թիմ էր, որը քրտնաջան աշխատում էր Թամանյանի նախագծերի վրա: Այս երիտասարդ մասնագետներից շատերը հետագայում դարձան հայտնի ճարտարապետներ: Նախագծողները պատրաստվել են անմիջապես արհեստանոցում 1-2 ամսվա ընթացքում: Արվեստանոցը համագործակցում էր նաև նկարիչների և քանդակագործների հետ: Հետագայում երիտասարդ մասնագետներից շատերը դարձան հայտնի ճարտարապետներ: Միշտ մտահոգված լինելով բարձրորակ նոր մասնագետների ստեղծման գործով՝ Ալեքսանդր Թամանյանը ճարտարապետական նախագծման դասեր է տվել Երևանի Համալսարանի տեխնիկական ֆակուլտետում, զբաղվել է մասնագետ դասախոսների ընտրությամբ և ուսումնական ծրագրերի պատրաստմամբ, ղեկավարել է ատեստավորման պետական հանձնաժողովը:

Կյանքի հետագա տարիներին Թամանյանի տեսողությունը այնքան վատացավ, որ նա այլևս չկարողացավ ձեռքով նկարել և նախագծել: Ճակատագրի ինչպիսի՜ դաժան շրջադարձ, ինչպես խլացած մեծ կոմպոզիտոր Բեթհովենի դեպքում: Դժվար է պատկերացնել, թե որքանէ դա վշտացրել Ալեքսանդր Թամանյանին: Սակայն այս խնդիրը նրան չկանգնեցրեց: Թամանյանը սիրով իր թիմին էր փոխանցում իր հսկայական գիտելիքները, հմտություններն ու փորձը: Նրա միտքը լի էր գաղափարներով, և նա դեռ շատ բան ուներ ստեղծագործելու: Նրա թիմը աշխատում էր մեծ նվիրվածությամբ:

Թամանյանը Երևան էր հրավիրել ճարտարապետության, գիտության և տեխնոլոգիայի ականավոր գործիչների, ովքեր օգնում էին բարդ խնդիրների լուծմանը և ազգային մշակույթները միավորելուն: Նա իր շուրջը հավաքեց արվեստի, գրականության և գիտության մի շարք հայտնի գործիչների՝ Թորոս Թորամանյան (ճարտարապետական պատմաբան), Ավետիք Իսահակյան (գրող), Նիկոլայ Բունիաթյան (Երևանի գլխավոր ճարտարապետ 1924-1938-ին), Սպանդարատ Կամսարական (բժիշկ), Մարտիրոս Սարյան (նկարիչ), Գրիգոր Արեշյան (մանկաբարձ-գինեկոլոգ) Ալեքսանդր Սպենդիարյան (կոմպոզիտոր, դիրիժոր, հայ ազգային սիմֆոնիկ երաժշտության հիմնադիր) և շատ ուրիշների: Նրանք բոլորը Թամանյանի մտերիմ ընկերներ էին և հյուրընկալվել էին Թամանյանների տանը:

Ալեքսանդր Թամանյանի ստեղծագործական գործունեության տեմպը պարզապես աներևակայելի էր և ապշեցուցիչ: 1925-1932 թվականներին Երևանում նա նախագծեց բժշկական ինստիտուտի անատոմիկումը, ինստիտուտներ՝ բժշկական, գինեկոլոգիական, ֆիզիոթերապևտիկ, անասնաբուժական, քիմիական-ֆիզիկական (հետագայում՝ պոլիտեխնիկական), գիտահետազոտական, մանկական կլինիկա, աստղադիտարան, հանրային գրադարան, գյուղատնտեսական բարձրագույն դպրոց և շատ ուրիշ կառույցներ:

Ա. Թամանյանը Երևանում, որտեղ նա անխոնջ աշխատում էր իր ժողովրդի համար

Կենդանաբանության և անասնաբուժական ինստիտուտ (այժմ ՝ Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարան)

Երևանի բժշկական ինստիտուտի անատոմիկում

Ալեքսանդր Թամանյանի և Գևորգ Թամանյանի՝ Հայաստանի Ազգային գրադարան

Ծննդատուն ք. Երևան, Աբովյան փող. 56, հիմնադրել է պրոֆեսոր Գրիգոր Հակոբի Արեշյանը (այժմ` Բեգլարյան բժշկական կենտրոն / ծննդատուն): Լուսանկար՝ Միքայել Կադիլով

Երևանի Պետական համալսարանի աստղադիտարան

Պոլիտեխնիկական ինստիտուտ. Ալեքսանդր Թամանյան

Ֆիզիոթերապևտիկ ինստիտուտ, ք. Երևան, Աբովյան փող. 54 (այժմ՝ Ոստիկանության բժշկական կենտրոն): Լուսանկարը՝ «Мой Старый Ереван - Իմ Հին Երևան» ֆեյսբուքյան խումբ

Մեծանուն ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի խոշոր նախագծերի և շինությունների ցանկ՝

Ռուսաստանում

1904-1906 Սանկտ Պետերբուրգի Սուրբ Կատարինե հայկական եկեղեցու վերանորոգման նախագծի իրականացում
1906 Իշխան Ս. Ս. Աբամելիք-Լազարևի առանձնատան նախագիծ
1906 Սանկտ Պետերբուրգի արվարձաններում փայտաշեն եկեղեցու ու դպրոցի նախագծի իրականացում
1906 Երկու փայտաշեն առանձնատների նախագծերի իրականացում
1907- Գլուշկովի առանձնատան վերակառուցման նախագիծը («Տներ սիրամարգերով») Ցարսկոե Սելոյում: Համահեղինակ՝ ճարտարապետ Նիկոլայ Լանսերե: Քանդակագործական ստեղծագործությունների հեղինակը՝ Յակով Տրուպյանսկին է: Ավերվել է Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ:
1907- Սանկտ Պետերբուրգի Հայ Առաքելական եկեղեցուն պատկանող Նևսկի պողոտայի թիվ 42 բնակելի շենքում գտնվող «Cafe de France»-ի ներսույթների ձևավորում: Համահեղինակներ՝ ճարտարապետ Վ. Շչուկո և նկարիչ Ե. Լանսերե
1908 Անի քաղաքի թանգարանի էսքիզային նախագիծ
1909 Իշխան Բ. Ա. Կուրակինի շքապատշգամբներով առանձնատան ճակատի հարդարանքի նախագիծ
1909 Առևտրային սրահներ ունեցող շենքի նախագիծ Պետերբուրգում
1909-1913 Կոմսուհի Մուսինա-Պուշկինայի տոհմական «Իլովնա» կալվածքի բարեկարգման և վերականգնողական աշխատանքներ Յարոսլավլի նահանգում
1909-1913 Կոմսուհի Մուսինա-Պուշկինայի տոհմական «Բորիսոգլեբ» կալվածքում առանձնատան և օժանդակ տնտեսական կառույցների նախագծեր իրականացում Յարոսլավլի նահանգում
1911 Ցարսկոյե Սելոյի հիմնադրման 200-ամյակին նվիրված հոբելյանական ցուցահանդեսում Պետրոս Առաջինի, Ելիզավետա Առաջինի, Եկատերինա Երկրորդի, Ալեքսանդր Առաջինի և Նկոլայ Առաջինի սենյակների կահավորում ու ներսույթների ձևավորում
1911-1912 Արքունական արարողապետ Վ. Պ. Կոչուբեյի առանձնատան նախագծի իրականացում Ցարսկոյե Սելոյում
1911-1913 Իշխան Ս. Շչերբատովի առանձնատան նախագծի իրականացում Մոսկվայում. Տունը բաղկացած էր սեփականատիրոջ առանձնատնից և վարձակալվող 28 բնակարաններից: Տան դեկորացիայի հեղինակներն են քանդակագործներ Ա.Ա. Կուդինով, Վ.Վ. Կուզնեցով, Ի.Ի. Նիվինսկի: Շահել է Ոսկե մեդալ Մոսկվայի «Գեղեցիկ ճակատներ» մրցույթում, 1914
1913 Յարոսլավլի հոբելյանական ցուցահանդեսային համալիրի նախագծի իրականացում
1913 Իշխանուհի Ելիզավետա Ֆեոդորովնայի նախաձեռնությամբ Հռոմում կառուցվելիք ուղղափառ տաճարի նախագիծ
1913-1914 Առաջին հրետանային բրիգադի լեյբ-գվարդիայի սպաների հավաքույթների սրահի կառուցում, ներսույթների ձևավորում Սանկտ Պետերբուրգում և ամառային հավաքույթների շենքի նախագծի իրականացում Կրասնոյե Սելոյում
1913-1917 Մոսկվա-Կազան երկաթուղային ընկերության աշխատակիցների բանավանի գլխավոր հատակագծի նախագծում և իրականացում
1914 Ֆ. Ն. Բեզի առանձնատան նախագիծ Սանկտ Պետերբուրգում
1914 Ռուսական արտաքին առևտրի բանկի շենքի մրցութային նախագիծ
1914 Վոլոկոլամսկի գավառի հողատիրության վարչության շենքի նախագծի իրականացում
1914 Ե․ Վ․ Գաբրիչևսկայայի եկամտաբեր տան նախագիծ Մոսկվայում
1914 Վյազեմսկի իշխանների ապարանքի մրցութային նախագիծ
1915 Մոսկվացի խոշոր տնատեր, ձեռնարկատեր, մեկենաս՝ Վերա Իվանովնա Ֆիրսանովայի առանձնատան դահլիճի, նախասրահի, աստիճանների և այլ տարածքների վերակառուցման նախագիծ Մոսկվայի Պրեչիստենկա (Կրոպոտկինսկայա) փողոց, տուն 32/1: (նախկին Օխոտնիկովների մենոր, այնուհետև՝ Պոլիվանովսկայա գիմնազիա): Մասնակցությամբ՛ քանդակագործներ Ա.Կուդինով, Մ.Ստրախովսկայա և նկարիչ Ա.Յակովլև: Այժմ մշակութային ժառանգության վայր
1915 Կոմսուհի Ելիզավետա Վլադիմիրովնա Շուվալովայի առանձնատան թատրոնի հավաքովի բեմի էսքիզային ձևավորում Սանկտ Պետերբուրգում
1916 Մոսկվա-Կազան երկաթուղային ընկերության մոսկովյան վարչոթյան շենքի ներսույթների ձևավորման նախագծի իրականացում
1916 Մոսկվա-Կազան երկաթուղու կենտրոնական արհեստանոցի նախագծի իրականացում Լյուբերցի քաղաքում
1916 Մեծ Իշխանուհի Օլգա Ալեքսանդրովնա Ռոմանովայի Իշխանուհի Օ.Ա.Ռոմանովայի առանձնատան նախնական նախագիծ վորոնեժյան կալվածքում
1918 Մոսկովյան գեղարվեստական ակադեմիական թատրոնում բեմադրվելիք Ա. Բլոկի «Վարդ և խաչ» պիեսի բեմական ձևավորում Մ.Վ.Դոբուժինսկու հետ համատեղ
1918 Ժողովրդական զանգվածային տեսարանների թատրոնի շենքի էսքիզների մշակում
1919 Լ. Ե. Արզումանովի տան նախագիծ Անապայում

Հայաստանում

1918 Հայաստանի զինանշան նկարիչ Հ. Կոջոյանի հետ
1920 Երևանի Ղանթար շուկայի վերակառուցման նախագիծ
1920 Երևանի թատրոնի՝ այժմ Երաժշտական կոմեդիայի թատրոնի առաջին հարկի որոշ հատվածի որպես երաժշտական դպրոցի վերակառուցելու նախագիծ
1921 Երևանի գլխավոր հատակագծի մշակում

Պարսկաստանում 1921-1923

Հայաստանի Հանրապետության հյուպատոս Մուշեղ Տեր-Զաքարյանի տան ճակատի ձևավորման նախագիծը Թավրիզում
Մելքոն Բաղդասարյանի տան նախագիծ Թավրիզի Լիլավա թաղամասի Քարաշենք մասում
Պանթեոնի նախագիծ և կառուցում Թավրիզի Լիլավա թաղամասի Սուրբ Սարգիս եկեղեցու տարածքում
Պարոն Ավագ (Պարնավա) փողոցի կառուցապատում
Թավրիզի գլխավոր փողոցներից մեկի նախագիծ և կառուցում

Հայաստանում

1923 Երևանի վերակառուցման գլխավոր հատակագիծ, հաստատված Խորհրդային Հայաստանի Ժողկոմխորհի արտահերթ նիստում 1924-ի ապրիլի 3-ի արտահերթ նիստում
1923 Երևանի առաջին հիդրոէլեկտրակայանի և նրա ենթակայանի նախագծի իրականացում: Շինարարությունն ավարտվել է 1926-ին
1923 Հայաստանի ոռոգիչ և հիդրոտեխնիկական կառույցների՝ Սարդարապատի, այժմ Հոկտեմբերյանի փոքր ջրանցքի, Այղր լճի ոռոգիչ սիստեմի և այլ ջրանցքների շինարարության ղեկավարում
1925 Այղր լճի ջրհան կայանի նախագծի իրականացում
1925-1932 Լենինականի (այժմ Գյումրի), Վաղարշապատի (այժմ էջմիածին), Արաբկիրի, Լուկաշինի, Հոկտեմբերյանի (այժմ Արմավիր), Ստեփանակերտի, Նոր Բայազետի (այժմ Գավառ), Ախտա (այժմ Հրազդան), Նուբարաշենի գլխավոր հատակագծերի կազմում: Հրազդանի ձորում ժողկոմխորհի առանձնատան նախագիծ և կառուցում: Առողջարանի նախագիծ Դիլիջանում
1926 Երևանի ուսանողական թաղամասի հատակագծի կազմում
1926 Բժշկական ինստիտուտի անատոմիկումի նախագծի իրականացում: Շինարարությունը ավարտվել է 1933-ին
1926 Դոկտոր Հ. Գաբրիելյանի առանձնատան նախագիծ
1926 Գինեկոլոգիական ինստիտուտի նախագծի իրականացում: Շինարարությունն ավարտվել է 1959-ին
1926-1928 Հողժողկոմատի շենքի նախագծի իրականացում (ապագա Կառավարական տան մաս): Շինարարոթյունը ավարտվել է 1929-ին
1926-1932 Լուկաշինի, Նուբարաշենի (այժմ Սովետաշեն) և այլ վայրերի համար բնակելի տիպային տների նախագծեր
1926-1936 Ժողովրդական տան, հետագայում Սպենդիարյանի անվան Օպերայի և բալետի թատրոնի և Արամ Խաչատրյան համերգասրահը (համերգային մեծ դահլիճ) նախագիծ և կառուցում: Շենքը հիմնադրվել է 1930-ին: Շինարարությունը ավարտվել է օպերայի և բալետի մասով՝ 1939-ին, համերգային դահլիճը՝ 1953-ին: Ա. Թամանյանի մահից հետո, շենքի նախագիծը ավարտել է նրա որդին՝ ճարտարապետ Գևորգ Թամանյանը, վերահսկելով ճարտարապետական-շինարարական աշխատանքների ընթացքը որպես հեղինակ
1927 Պետական համալսարանի Ֆիզիկաքիմիական լաբորատորիումի՝ այժմ Երևանի ճարտարագիտական համալսարանի քիմիական բաժանմունքի նախագծի իրականացում։ Շինարարությունն ավարտվել է 1935-ին: Շինարարությունը ավարտվել է 1935-ին
1927 Երևանի Պուշկինի փողոցում արտակարգ հանձնաժողովի բնակելի տան նախագծի իրականացում: Շինարարությունը ավարտվել է 1929-ին
1927 Ֆիզիոթերապևտիկ ինստիտուտի նախագծի իրականացում: Շինարարությունը ավարտվել է 1932-ին
1927 Թանգարանային թաղամասի նախագիծ Կոնդում
1928 Երևանի մեխանիկական գործարանի նախագիծ
1928 Լենինականի վերակառուցման էսքիզային հատակագիծ
1928 Դոկտոր Ս. Կամսարականի առանձնատան նախագիծ
1928 Հայագիտության ինստիտուտի նախագծի իրականացում, հետագայում Ալ. Մյասնիկյանի անվան հանրային գրադարանի գլխավոր մասնաշենք, այժմ՜ Հանրային գրադարան: Համահեղինակ ճարտարապետ Գևորգ Թամանյան: Շինարարությունը ավարտվել է 1938-ին
1928 Անասնաբուժական-անասնաբուծական ինստիտուտի նախագծի իրականացում: Շինարարությունը ավարտվել է 1930-ին
1929 Երևանի գլխավոր հատակագծի մշակում
1929 Մեծանուն նկարիչ Մարտիրոս Սարյանի առանձնատան նախագծի իրականացում, որտեղ նկարիչը ապրել է 1932-1972 թվականներին և որը դարձել է նրա տուն-թանգարանի մի մասը
1929 Երևանի ուսանողական թաղամասի հանրակացարանների նախագծի իրականացում: Շինարարությունը ավարտվել է 1931-ին ։ Համահեղինակ ճարտարապետ Ա. Խ. Զաքիյան
1930 Մանկական զբոսայգու հատակագիծ և այգու կառուցվածքների նախագծեր «Սևան» հյուրանոցի հարևանությամբ
1930 Երևանի աստղադիտարանի շենքի նախագծի իրականացում: Շինարարությունը ավարտվել է 1933-ին
1931 Օդերևութաբանական կայանի շենքի նախագծի իրականացում Արագած լեռան վրա: Նախագիծը իրականացվել է մասամբ
1932 - 1936 ՍՍՀ Կառավարական տան նախագծի իրականացում: Շենքի հիմնական մասի շինարարությունը ավարտվել է 1941-ին
1932 Երևանի գլխավոր հատակագծի մշակում
1932 Երևանի կենտրոնական հատվածի հատակագծի մշակում
1932 Աշխատանքի պալատի նախագծում, ճարտարապետ Մարկ Գրիգորյանի մասնակցությամբ
1932 Մանկական կլինիկայի նախագիծ և կառուցում, ճարտարապետ Մարկ Գրիգորյանի մասնակցությամբ: Շենքի մի մասի շինարարությունն ավարտվել է 1939-ին, ամբողջությամբ՝ 1975 թվականին
1933 Կոմունիստական բարձրագույն գյուղատնտեսական դպրոցի նախագիծ և կառուցում
1934 Բնակելի տան նախագիծ Երևանի Թումանյան, Տերյան և Աբովյան վողոցների միջև։ Համահեղինակ ճարտարապետ Հովհաննես Խալփախչյան, ով վերջնականապես ավարտին է է նախագիծը։ Շինարարությունը ավարտվել է 1938-ին
1934 Հայառի բնակելի համալիրի նախագիծ
1934 ժողովրդական տան նոր տարբերակի նախագիծ։ Շենքի կոմպոզիցիայում նախատեսվում էր տեղադրել Վ. Ի. Լենինի արձանը: Մասնակցությամբ նկարիչ Ե. Լանսերեի
1934-1936 «Մեծ Երևան» գլխավոր հատակագծի մշակում

Մենք հիշում ենք Ալեքսանդր Թամանյանին

Ալեքսանդր Թամանյանը իր կյանքը ապրում էր ծայրաստիճան լարված վիճակում, առանց հանգստի, երբեք չօգտագործելով արձակուրդային վարձատրություն: Նրա ընտանեկան կյանքը հիմնականում շատ երջանիկ էր (մանրամասները՝ Ընտանի ք): Պատմական փաստաթղթերը ներկայացնում են Թամանյանին ոչ միայն որպես փայլուն ճարտարապետ, այլև նույնպես որպես արժանապատիվ Մարդ, հզոր հասարակական գործիչ, հումանիստ և մեծ հայրենասեր, իր գործի և ժողովրդի առջև պատասխանատվության մեծ զգացումով: Շատ քչերն են հասնում նման բարձունքների և այդքան նշանակալի ներդրում կատարում հասարակության համար:

Անմոռանալի Ալեքսանդր Թամանյան

Զարուհի Թամանյանի լուսանկարները Հայաստանից՝ դաշտային կակաչներ և թիթեռ

1936-ի փետրվարի 20-ին Ալեքսանդր Թամանյանը մահացավ թոքաբորբից 57 տարեկան հասակում: Նրա մահը հսկայական կորուստ էր բոլորի համար: Չափազանց ցավալի է, որ Ալեքսանդր Թամանյանը չապրեց ավել և իր առավել նշանակալից նախագծերը չավարտեց: Նա երբեք չայցելեց Կառավարական տուն կամ Օպերայի և բալետի թատրոն: Ալեքսանդր Թամանյանը այդպես ել չտեսավ իր երազանքների Երևանը:

Ալեքսանդր Թամանյանը թաղված է Երևանի Կոմիտասի անվան պանթեոնում

Ալեքսանդր Թամանյանը թաղված է Պանթեոնում ՝ Երևանի գերեզմանատանը (հասցե՝ Արշակունյաց պողոտա 18), հայ գիտության և մշակույթի ականավոր գործիչների կողքին:

Ալեքսանդր Թամանյանի նման վարպետները չեն մահանում կամ անհետանում պատմությունից: Նա ապրում է իր ստեղծած գլուխգործոցների յուրաքանչյուր քարի մեջ, և նրա զարմանալի ոգին միշտ ներկա է իր ստեղծած Երևանում:

Միասին ընդմիշտ

Երևանի անունը հավերժ կապված է Թամանյանի անվան հետ: Երևանը կրում է իր հանճարի կնիքը, նրա լայնաթև շնչառությունն ամենուր է: Նրա հանճարի շնորհիվ մեր մայրաքաղաքը բարձրացել է ... Եվ երախտապարտ Երևանը սերնդեսերունդ հարգանքով կխոնարհի գլուխը մեծ Վարպետի ու հայրենասերի հիշատակի առաջ»:Ավետիք Իսահակյան՝
հայ սովետական բանաստեղծ, արձակագիր, Թամանյանի ընկեր

«Թամանյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ», Կոմունիստ թերթ, 19.05.1978

Ռուսերենից թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը։

Նվիրումներ հայ մեծ ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանին՝
Հիշատակ

Թամանյանի հուշարձանը

Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձանը հպարտորեն կանգնած է Երևանի կենտրոնում Թամանյան փողոցի հանրային այգում, «Կասկադ» համալիրի արջև: Շատ հավանական է որ սա աշխարհի եզակի հուշարձանն է նվիրված քաղաք ստեղծող ճարտարապետին: Այն պատրաստված է բազալտե քարից՝ քանդակագործ Արտաշես Հովսեփյանի և ճարտարապետ Սեդա Պետրոսյանի կողմից: Քանդակագործի խոսքով- «Բազալտը՝ սև կամ մուգ մոխրագույնը» լավայի ու մոխրի որդի է: Բազալտը շատ ձգված է, դրա ճկունությունը լեգենդար է»:

Հուշարձանը բացվել է 1974-ի հունիսի 26-ին և մինչ օրս շարունակում է մնալ շատ սիրված տեղ Երևանում քաղաքացիների և զբոսաշրջիկների համար: Թե երեխաները, թե մեծահասակները սիրում են Թամանյանի հուշարձանը: Երեխաները սիրում են վազել հուշարձանի շուրջ:

Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձանի բացման արարողությունը Երևանում, 1974

Հուշարձանի հիմաստը

Պատկերված է Ալեքսանդր Թամանյանը, որը հենված է երկար ուղղանկյուն քարե բլոկի վրա, որը իր հերթին հենված է երկու փոքր բլոկների վրա: Հուշարձանի քանդակագործի խոսքով «ձախ քարը հին ճարտարապետությունն է, աջը՝ նոր ճարտարապետությունը, և մեծ ճարտարապետը կամուրջ է կառուցում այս երկու ժամանակաշրջանների միջև և ստեղծում նոր ճարտարապետություն և նոր մայրաքաղաք»:

Հուշարձանի գրանիտե պատվանդանին փորագրված է հայերեն՝ «Ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյան», հայ բանաստեղծ Չարենցի չափածոյից տող. «Նա տեսել է երևի արևային մի քաղաք» և Երևանի հատակագծի մի հատված:

Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձանը

Երևանի հատակագիծը հուշարձանի վրա

Երեխաներին շատ դուր է գալիս այս հուշարձանը և այն հուզիչ կապ է ստեղծում Երևանի ստեղծողի և քաղաքի նոր սերնդի բնակիչների միջև

Քանդակագործը Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձանի մասին

Հայ մեծ ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի քանդակագործական կերպար ստեղծելն իմ հին երազանքն էր: Ես շատ լուրջ էի տրամադրված, երկար էի պատրաստվում դրան՝ գիտակցելով ինչպես բարձր պատասխանատվությունը, այնպես էլ իմ առջև ծառացած դժվարությունները: Ճարտարապետության մոնումենտալ գործեր ստեղծած Վարպետի կերպարը պահանջում էր մոնումենտալ լուծում: Ինքը՝ Թամանյանը, շատ զգայուն էր շինանյութի նկատմամբ, որից գեղեցիկ շենքեր էին կառուցվում՝ ըստ նրա նախագծերի:

Հին քարագործները, որոնց հետ ես պատահաբար աշխատում էի ճարտարապետի հուշարձանի վրա, հիշում են, որ Նա սիրում էր կենդանի էակի պես շոյել քարը: Եվ դա քարն էր, այլ ոչ թե բրոնզը, որը պետք է օգտագործվեր Թամանյանի հուշարձանը ստեղծելիս: Ես պատկերացնում էի նրան որպես մտածողի, որը մարմնավորում էր իր գաղափարները քարի մեջ: Ուրախ եմ, որ Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձանը ներկայումս դարձել է մեր քաղաքի անբաժանելի մասը, որի ապագայի համար Նա ստեղծագործում էր»:Արտաշես Հովսեփյան՝ քանդակագործ
«Թամանյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ», Կոմունիստ թերթ, 19.05.1978
Ռուսերենից թարգմանել է Զարուհի Թամանյանը

Թամանյանի փողոցը

Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձանի հանրային այգու հարակից երկու զուգահեռ փողոցները կրում են Թամանյանի անունը 1953-ից: Թամանյան փողոցները ունեն մոտ 200 մետր երկարություն և մոտ 55 մետր լայնություն և կապում են Կասկադը Մոսկովյան փողոցի հետ:

Ալեքսանդր Թամանյանի փողոցը, Թամանյանի հուշարձանը և Օպերայի թատրոնը Արարատ լեռան տեսարանով

Թամանյանի պուրակում ցուցադրված են Կասկադ համալիրում գտնվող Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի (բացված 2000-ին) քանդակները: Քանդակների շարքում կարելի է տեսնել կոլումբիացի քանդակագործ Ֆերնանդո Բոտերոյի «Կատու», «Ծխախոտ ծխող կին» և «Հռոմեացի ռազմիկ» քանդակները:

Ալեքսանդր Թամանյանի փողոցը և պուրակը

Թամանյան փողոցում տեղակայված են Ռուսական արվեստի թանգարանը, ինչպես նաև սրճարաններ, խանութներ, ռեստորաններ և պանդոկներ: Սա Երևանի շատ գեղեցիկ և սիրված տեղն է:

Երևանի փողոցներում. Ալեքսանդր Թամանյան (տեսանյութ)

Հայաստանի երկրորդ քաղաքում՝ Գյումրիում (Լենինական), նույնպես կա Թամանյան փողոց, և ներկա հրապարակը կառուցվել է 1926-ի երկրաշարժից հետո Ալեքսանդր Թամանյանի նախագծով:

Թղթադրամներ

Հայաստանի և Արցախի արժույթը հայկական դրամն է (AMD), որը շրջանառության մեջ է 1993-ի նոյեմբերի 22-ից, խորհրդային ռուբլու փոխարեն: «Դրամ» բառը հունարենից թարգմանաբար նշանակում է «փող»:

Հաշվի առնելով Ալեքսանդր Թամանյանի մեծ ներդրումը Հայոց մշակույթի զարգացման մեջ՝ նրա դիմանկարը տեղադրվեց 500 դրամ անվանական արժեքով թղթադրամի վրա: 129 x 72 մմ չափսերով 500 թղթադրամները այժմ ունեն հավաքածուի արժեք, քանի որ այլևս չեն տպվում և փոխարինվել են մետաղադրամներով:

Դիմերեսը՝ ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի դիմանկարը՝ Երևանի հատակագծի ֆոնին:

500 դրամի դիմերեսը

Դարձերեսը՝ ՀՀ կառավարության շենքը

Հիշատակի նամականիշ

2000-ին թողարկվեց Հայաստանի փոստային նամականիշ՝ նվիրված Ալեքսանդր Թամանյանին:

Ալեքսանդր Թամանյանին նվիրվածփոստային նամականիշ

Թամանյանի ստեղծագործության ազդեցության տակ ձևավորվեց մի նոր ճարտարապետական դպրոց, որը իրավամբ կարելի է անվանել Նրա անունով: Թամանյանի գրական ժառանգությունը բաղկացած է մի քանի հոդվածներից և մի շարք բացատրական հուշագրերից: Թամանյանի մեջբերումները խմբավորված են հետևալ բաժիններին` ճարտարապետական ստեղծագործություն, Երևանի հատակագիծ, քաղաքաշինության և ճարտարապետության և շինարարության կազմակերպման հիմնախնդիրներ: Թամանյանի աշխատանքը մեծ նշանակություն ունեցավ Խորհրդային Հայաստանի ճարտարապետության համար, այն բանալին էր ճարտարապետական ժառանգությունը ընկալման համար, հին ավանդույթների զարգացման և նոր ճարտարապետություն ստեղծելու մեծ գործում»:«Խորհրդային ճարտարապետության վարպետները ճարտարապետության մասին», Մ.Գ. Բարխին, Ա.Վ. Իկոննիկով, Արվեստ, 1975

Շնորհակալություն ենք հայտնում ձեզ մեծ ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի գործենեությամբ հետաքրքրվելու համար:

Զարուհի և Գագիկ Թամանյանները շատ ուրախ կլինեն ստանալ ձեր էլեկտրոնային հաղորդագրությունները՝ infotamanian@gmail.com

Մենք անկեղծորեն երախտապարտ ենք ցուցաբերած օգնության համար՝
մեր ընտանիքին՝ Թագուհի Թամանյանին, Կամիլլա Թամանյանին և Նաիրա Թամանյանին, ինչպես նաև Աննա Բաղդասարյանին, Ալեքսանդր Կադիլովին, Միքայել Կադիլովին, Նելլի Քոչարյանին, Դավիթ Սանդելլին , Արթուր Գևորգյանին և Պավել Ջանգիրովին:

Այցելեք մեր կայքի այլ բաժինները՝

Ընտանիք

Հիշատակ

Հոդվածներ

Տեղեկություններ

Կիսվեք հղումով՝ www.alexandertamanian.com/nahagtser/

Մեզ հետ կարող եք կապվել նաև այս միջոցով՝

Email: infotamanian@gmail.com